Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Nedir?

Sermaye Piyasası Kurulunun (SPK) Tarihçesi ve Gelişimi

Sermaye Piyasası Kurulu, 28.07.1981 tarihli ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Kurul ve teşkilatının oluşumu, 13.01.1982 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı tamamlandı. Bakanlar Kurulu Kararı ile kurul başkanı, başkan vekili ve üyelerin ataması yapıldı ve Sermaye Piyasası Kurulu Teşkilat, Görev ve Çalışma Esasları Yönetmeliği yürürlüğe girdi. 6.12.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu, 2499 sayılı kanunu yürürlükten kaldırdı ve kurulun görev, yetki ve sorumluluklarını yeniden düzenledi.

Sermaye Piyasası Kurulunun (SPK) Görev ve Yetkileri

Sermaye Piyasası Kurulunun (SPK) sermaye piyasalarının düzenlenmesi, yatırımcıların korunması, piyasa gözetimi, lisanslama ve denetim gibi alanlarda sorumlulukları bulunur. Kurulun görev, yetki ve sorumlulukları aşağıdaki gibi detaylandırılabilir:

• Kamuoyunun zamanında ve doğru şekilde bilgilendirilmesi için genel ve özel nitelikte kararlar almak.
• Finansal istikrarın ve ulusal/uluslararası mevzuatın gerekliliklerinin yerine getirilmesi amacıyla diğer finansal düzenleyici ve denetleyici kurumlar ile iş birliği yapmak.
• Sermaye piyasalarının gelişimine yönelik yeni kurumların ve araçların usul ve esaslarını düzenlemek, bu kurum ve araçları denetlemek.
• Kurumun görev alanı ile ilgili olan uluslararası kuruluşlara, mali ve mesleki teşekküllere üye olmak.
• Sermaye piyasası yatırımcılarına ve tasarruf sahiplerine yönelik olarak yatırım tavsiyesi veren kişilere ve kuruluşlara yönelik uyulması gereken ilke ve esasları belirlemek.
• Sermaye piyasası kurumlarının, şirketlerinin, borsaların ve öz düzenleyici kuruluşların Sermaye Piyasası Kanunu çerçevesinde denetimine yönelik usul ve esasları belirlemek.

Sermaye Piyasası Kurulunun (SPK) Düzenleyici Rolü

Sermaye Piyasası Kurulu, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kendisine verilen yetkiler çerçevesinde düzenleme yetkisine sahiptir. Kurumun sermaye piyasası kurumlarını düzenleme yetkisinin çerçevesi aşağıdaki gibidir:

• Sermaye piyasası araçlarının borsada işlem görmesi
• Sermaye piyasasının şeffaf, etkin, istikrarlı işleyişinin ve gelişimimin sağlanması
• Yatırımcıların haklarının ve menfaatlerinin korunmasına yönelik düzenlemeler yapılması
• Kurum, yetkilerini düzenleyici işlemler tesis ederek ve özel niteliğe sahip kararlar alarak kullanır.

Sermaye Piyasası Kurulu SPK Tarafından Lisanslanan Kuruluşlar ve Kişiler

SPK tarafından düzenlenen lisanslama sınavları ile bu alanda ihtisas personeli, gayrimenkul değerleme uzmanı, konut değerleme uzmanı, kredi derecelendirme uzmanı, yönetici gibi pozisyonlarda hizmet sunacak kişilerin yeterlilikleri, bilgi ve tecrübeleri saptanır. Düzenlenen sınavla kişi ve kuruluşların saptanan yetkinliklerine yönelik belgeler verilir. Kurumun lisansladığı kuruluşlar şunlardır:

• Yatırım Kuruluşları
• Fonlar (yatırım fonları vb.)
• Yatırım Ortaklıkları
• Portföy Yönetim Şirketleri
• Gayrimenkul Değerleme Kuruluşları
• Bağımsız Denetim Kuruluşları
• Portföy Saklama Kuruluşları
• Derecelendirme Kuruluşları
• Gayrimenkul Dışındaki Varlıkları ve Makine ve Ekipmanları Değerlemeye Yetkili Kuruluşlar
• Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılar

SPK'nin Denetim ve Gözetim Faaliyetleri

SPK, sermaye piyasası yatırımcılarının korunması, piyasanın adil ve etkin işlemesinin sağlanması ve sistematik riskin azaltılması amacıyla denetim ve gözetim faaliyetleri yürütür. Kurumun gözetim faaliyetlerinin detayları aşağıdaki gibidir:

• Halka açık anonim ortaklıkların özel durumlarını izler, genel kurul toplantılarına katılır ve finansal tablolarını mevzuat çerçevesinde revize ettirir.
• Kolektif yatırım kuruluşlarının periyodik mali tablolarını ve raporlarını izler. Mevzuata aykırılık tespit etmesi halinde gerekli önlemleri alır.
• Aracı kuruluşların mali durumuna yönelik tabloları inceler ve gerekli gördüğü noktada uyarı yaparak tedbirler alır.
• Bağımsız denetim kuruluşlarının kuruluş şartlarının durumunu, faaliyet esaslarına yönelik düzenlemelerin uyumunu inceler. Konuyla ilgili eksiklik tespit etmesi durumunda kuruma geri bildirimde bulunur.
• Gayrimenkul değerleme kuruluşlarının faaliyetlerini, kurum çalışanlarının niteliklerini inceler ve izler.
• Derecelendirme kuruluşlarının faaliyet esaslarını, teknik donanımlarını, müşteri işletmelerle yapılan sözleşmeleri izler ve gözetir.

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) ve Yatırımcıların Korunması

Yatırımcıların korunması, sermaye piyasasına yönelik hukuk kurallarının en önemli amaçlarındandır. Sermaye piyasasının temel düzenlenme amacı ise yine yatırımcının korunmasıdır. SPK, yatırımcıların korunmasına yönelik olarak şu faaliyetleri yürütür:

• Sermaye piyasalarının ve kuruluşlarının işleyiş kurallarını belirler.
• Piyasanın adil ve etkin çalışmasını sağlar.
• Kurumlara yönelik denetim ve gözetim faaliyetleri yürütür.
• Kurum ve kuruluşlara lisanslama faaliyeti vererek sermaye piyasalarının işleyişini kontrol altında tutar.
• Özellikle üniversite öğrencilerine yönelik eğitim seminerleri düzenler.

SPK Mevzuatları ve Düzenlemeleri

SPK mevzuat ve düzenlemelerine mevzuat.spk.gov.tr adresinden ulaşılabilir. SPK mevzuat ve düzenlemeleri arasında kanunlar, tebliğler, yönetmelikler ve diğer kararlar yer alır. Kurul, piyasa denetim ve düzenleme faaliyetlerini, tebliğ ve kararlarla da gerçekleştirebilir.

SPK'nin Ceza ve Yaptırım Yetkileri

SPK, sermaye piyasalarına yönelik düzenleme ve denetleme faaliyetleri yürütür. Yürütülen faaliyetler sonucunda piyasaya yönelik düzenlemelere uymadığı tespit edilen kurum ve kuruluşlara cezai işlem uygulanır. Ceza işlem, idari para cezasını kapsayabileceği gibi geçici veya sürekli olarak faaliyetten men, lisans iptali gibi yaptırımları da kapsayabilir.

Sermaye Piyasası Kurulu SPK ve Sermaye Piyasası Araçları Nelerdir?

Sermaye piyasası araçları, menkul kıymetler, türev araçlar, yatırım sözleşmeleri ve kurulca bu kapsamda olduğu açıklanan diğer sermaye piyasası araçlarını kapsar. Sermaye piyasası araçları, şunlardan oluşur:

• Paylar: Ortaklık sermayesini temsil eden, sahibine ortaklık hakkı sunan menkul kıymetlere verilen isimdir.
• Katılma İntifa Senetleri: Sahiplerine kardan pay alma, halka açık olmayan ortaklıklardan, yeni çıkacak payları satın alma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır.
• Tahviller: Devlet veya özel sektör tarafından, orta ve uzun vadeli fon sağlamak üzere çıkarılan borç senetleridir.
• Bonolar: Vadesi 30 günden az, 364 günden fazla olmayan borçlanma senetleridir.
• Kıymetli Maden Bonoları: Kıymetli maden cinsinden ihraç edilen, satış bedeli Türk lirası, döviz veya kıymetli maden olarak tahsil edilebilen bonolardır.
• Ortaklık Varantları: Yatırımcısına borsa kapsamında işlem gören veya görecek olan bir varlığı belirli bir fiyattan ve belirli bir vade içerisinde satın alma veya satma hakkı sunan araçlardır.