Ülkenin kazanç sağlayarak elde ettiği para ile harcamalarının arasındaki dengenin bozulması, yapılan harcamaların gelir düzeyinden daha fazla olması cari açık olarak tanımlanır. Uluslararası net ödemeler, kazançlar, borçlar, yatırımlar ve dış ülkeler ile ilgili tüm işlemler cari hesabı üstünden yapılır. Ülkelerin ödeme bilançosunun çıkması için cari hesabının yapılması gerekir. Yapılan cari hesabı sonucunda da ekonomi politikaları belirlenir. Cari açığın fazla görüldüğü ülkelerde mali işlemlerin daha disiplinli yapılması ve ihracat istihdamının artırılması gerekir.
Cari hesaplamalarında sadece ithalat ve ihracat verileri esas alınmaz. Tüm veriler ve kalemler göz önüne alınır sonucunda ise tüm verilere bakılır. Dış ticaret hesabının pozitif sonuç vermesi yeterli değildir. Total hesabın verdiği sonuç önemlidir.
Cari Açık Ne Kadar?
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın açıkladığı verilere göre 2023 yılının ocak ayında cari açık 9,85 milyar dolar olarak hesaplanmıştır. Ocak ayında hesaplanan verilere göre yıllık cari açık 51,7 milyar dolara yükselmiştir. Resmi rezervlerde ise 9,3 milyar dolar azalış görmüştür.
İstatistik verilerine göre geçen Aralık ayında cari açık 48,7 milyar dolarak olarak hesaplanmıştır. Ocak ayında açıklanan cari açık oranının 2,9 milyar dolar yükselmesiyle 51,7 milyar olarak açıklanmıştır. 2,9 milyar dolar artışın sebebi dış ticaret açığının artması olarak görülüyor.
Yoğun pandemi etkisinin hissedildiği 2021 yılının ocak ayında cari açık miktarı 36 milyar 599 milyon şeklinde açıklanmıştı. En yüksek cari açık oranı 2011 yılının mart ayında 9,4 milyar dolar ile görülmüştü ancak 2023 yılının ocak ayındaki 9,85 milyar dolarlık açık söz konusu oranı geçti.
Cari Açık Nasıl Hesaplanır?
Bir ülkenin cari hesabını açıklamak için sadece ithalat ve ihracat verileri göz önünde bulundurulmaz ödemeler dengesi ve sermaye hesaplarına ihtiyaç duyulur. Ödemeler dengesi; mal dengesi, hizmetler, yatırım gelirleri ve cari transferler ile oluşturulur.
Tüm verilerin toplanması sonucunda sonuç 0 üzerinden değerlendirilir. Sonucun pozitif olması cari fazlalığa işarettir. Sonuç 0’ın altında, negatifse cari açık var demektir. İşlem 0 gösteriyorsa denklik söz konusudur.
Cari açık hesaplamanın bir diğer yolu ise GSYİH verilerinin kullanılmasıdır. GSYİH verileri, belli bir dönemi kapsayan ülke sınırları içerisinde üretilen mal veya giren paraların vermiş olduğu verilerdir. GSYİH verilerine ülke sınırları içerisinde bulunan yabancı sermayenin de ürettiği ve kazandığı dahil edilir. Aynı zamanda GSYİH, kişi başına düşen milli gelirin de hesaplanmasını sağlar. GSYİH’in açılımı gayri safi yurt içi hasıladır.
Cari Açık Artarsa Ne Olur?
Cari açık özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülür. Cari açığın artması dış borçlarının da artmasını tetikler ve daha fazla yatırımın yanı sıra daha hızlı ekonomik büyüme gerektirir. Cari açık veren ülkeler, ekonomik olarak kalkınabilmek ve ticarette rol alabilmek amacı ile dış ülkelerden finansal desteğe ihtiyaç duyar.
Dış ülkelerden alınan finansal destek uzun vadede planlandığı sürece aynı zamanda değerli yatırımlara dönüştürüldüğünde ekonomik büyüme sağlanabilir. Kontrolsüz alınan dış borçlar ve plansız ödemeler, cari açık oranının artması ile birlikte ülkeye ait yükümlülüğün de artmasına sebep olur.
Cari açığın artması ülkede kullanılan paranın değer kaybetmesi anlamına gelir. Para biriminin değer kaybetmesi enflasyonun artmasını tetikler ve böylece dış ülkelerden gelen yatırımlar azalır. Bu durum ülke kredisinin de düşmesine sebep olabilir.
Bir Ülke Cari Açık Neden Verir?
Bir ülkede cari açıkların yaşanması her ülkeye göre değişkenlik gösterir. Cari açığın oluşması çok yönlü sebeplere bağlı olabilir ancak temel cari açık sebepleri bulunur. Temel cari açık sebepleri şöyle sıralanır:
- Döviz kuru aşırı değerlendiği zaman cari açık verilmesine neden olur. İthalat giderlerinin artmasını tetikler.
- Kontrolsüz ekonomik büyüme, gelirin daha fazla harcanmasına sebep olur. Bu durum yurt içi taleplerin karşılanmasını önleyerek ülkeyi ithal giderleri arttırmaya yönlendirir.
- Yüksek enflasyon, ihracat rekabetini düşürür. Bu durum dengesizliğe yol açar ve cari açığa sebep olur.
- Dış ülkelerden borç almak kontrollü olduğu sürece ekonomik büyümeyi arttırsa da aşırı borçlanma cari açık oluşmasına neden olur.
Cari Açık Nasıl Kapatılıyor?
Cari açığın kapatılması için öncelikle ihracat adımları arttırılır. Üretim gücü yükseltilerek dış ülkelere olan enerji bağımlılığı en aza indirilir. Başta elektronik olmak üzere ithal edilen ürün ve malların sınırlandırılması ve iç üretimde arttırılmasına yönelik adımlar atılır.
Enerji, ham madde, sanayi gibi temel yapı taşlarında dışa bağımlılığı azaltmaya yönelik istihdam sağlanır. Bu adımları atmayan ülkeler, diğer ülkelere göre döviz ihtiyacı daha fazla olur. Bu durum cari açığın artmasını sağlar. Ülkeler ulusal ekonomik araçları ve iç finansı ile ihracat gelirini ithalat giderlerinin önüne koymaları halinde cari açık dengelenir. Durumun istikrarı sağlandığı sürece cari açık veren ülkeler ekonomi gücüne dönüşme imkanı bulabilir.
