Yasal Faiz Nedir?

Yasal faiz, borçluların borçlarını zamanında ödeme yükümlülüğünü pekiştiren ve alacaklının zararını kısmen telafi eden hukuki bir koruma mekanizmasıdır. Türkiye'de yasal faiz oranları, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) gibi ana düzenlemeler ve 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun ile belirlenir.

2024 yılı Yasal (Kanuni) Faiz Oranı Nedir?

21 Mayıs 2024 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 8485 numaralı Cumhurbaşkanı Kararı uyarınca 2024 yılının Haziran ayından itibaren uygulanacak yasal faiz oranı %24’tür.

Yasal Faiz Nasıl Hesaplanır?

Yasal faizin hesaplanması, borcun tutarı, gecikme süresi ve geçerli yasal faiz oranı dikkate alınarak yapılır. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 120. maddesi ve 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 1. maddesi, yasal faiz oranlarının nasıl belirleneceğini ve bu oranların nasıl uygulanacağını düzenler. 3095 sayılı Kanunun 1. maddesi uyarınca, "Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanununa göre faiz ödenmesi gereken hallerde, miktarı sözleşme ile tespit edilmemişse bu ödeme yıllık yüzde oniki oranı üzerinden yapılır. Cumhurbaşkanı, bu oranı aylık olarak belirlemeye, yüzde onuna kadar indirmeye veya bir katına kadar artırmaya yetkilidir." Bu maddeye göre yasal faizin hesaplanmasında Cumhurbaşkanı Kararı ile belirlenen yıllık oranlar dikkate alınır. Nitekim cumhurbaşkanı, kanunun ilgili maddesinden doğan hakkını kullanarak 8485 numaralı Cumhurbaşkanı Kararı ile yasal faiz oranını bir kat artırmış ve Haziran 2024’ten itibaren geçerli olmak üzere %24 olarak belirlemiştir. Yasal faiz formülü aşağıdaki gibidir:

Örnek Yasal Faiz Hesaplaması

Örneğin, 100.000 TL tutarındaki bir borcun 60 gün gecikmesi durumunda ve Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen %24 yasal faiz oranı dikkate alındığında hesaplama şu şekilde olacaktır:

100.000 x 0,24 x (60/360) = 3.945,2 TL.

Bu hesaplama, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 120. maddesi ve 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un ilgili hükümleri doğrultusunda yapılır.

Yasal Faiz Oranlarının Tarihsel Gelişimi

1984 yılında yürürlüğe giren 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun, yasal faiz oranlarının belirlenmesinde ve uygulanmasında önemli bir dönüm noktası olmuştur. 3095 sayılı kanunun 1. ve 2. maddeleri, yasal faiz oranlarının Bakanlar Kurulunun belirlediği oranlar doğrultusunda uygulanmasını emretmiştir. Örneğin, 1980'li yıllarda %50’ye kadar çıkan faiz oranları, bu kanun çerçevesinde yapılan düzenlemelerle daha sistematik bir şekilde belirlenmiş ve bu oranlar, ekonomik istikrarın sağlanmasıyla 2000'li yıllarda düşüş göstermiştir.

Yasal faiz oranlarının belirlenmesinde 3095 sayılı Kanun'un getirdiği düzenlemeler, Türkiye’deki borç ilişkilerinin daha adil bir şekilde yürütülmesine katkı sağlamıştır. 1984 yılından 2018 yılına kadar Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmekte olan yasal faiz oranı 2/7/2018 tarihli ve 700 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 94 üncü maddesiyle, bu fıkrada yer alan “Bakanlar Kurulu” ibaresi “Cumhurbaşkanı” şeklinde değiştirilmiştir ve bu tarihten sonra yasal faiz oranını belirleme yetkisi yasal sınırlar dahilinde cumhurbaşkanına devredilmiştir.

Yıllara Göre Yasal Faiz Oranı

Yıllara göre yasal faiz oranının değişimi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Yasal Faiz ve Ticari Temerrüt Faizi Arasındaki Farklar

Yasal faiz ile ticari temerrüt faizi arasındaki farklar, uygulanma alanları ve belirlenme esaslarıyla ilgili olarak farklılık gösterir. Yasal faiz, genel borç ilişkilerinde uygulanırken ticari temerrüt faizi, yalnızca ticari işlemlerde geçerlidir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 1530. maddesi, ticari ilişkilerde temerrüt faizi oranlarının nasıl belirleneceğini düzenler. Bu maddeye göre, "Ticari işlerde temerrüt faizi oranı, Merkez Bankası tarafından belirlenen ve Resmi Gazete’de yayımlanan oranın sekiz puan fazlası olarak uygulanır." Ayrıca, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 2. maddesi, ticari temerrüt faizinin yasal faizden farklı olarak daha yüksek olabileceğini ve bunun taraflar arasında kararlaştırılabileceğini belirtir. Örneğin, ticari bir borcun vadesinde ödenmemesi durumunda, ticari temerrüt faizi devreye girer ve bu faiz oranı, ticari işlemlerde borçlular için daha caydırıcı bir etki yaratır. Diğer taraftan sözleşme ile aksi belirtilmiş olsa da 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun’da belirtilen yasal sınırlardan daha yüksek bir temerrüt faiz oranı uygulanamaz, sözleşmede daha yüksek bir temerrüt faiz oranı kararlaştırılmış olsa bile kanunda belirtilen orandan fazla oran kabul edilmez.

Yasal Faizin Ekonomik ve Hukuki Etkileri

Yasal faizin borç ilişkileri ile direkt ilgilisi olduğundan ekonomik ve hukuki etkileri de önemlidir. Ekonomik açıdan borçluların mali sorumluluklarını zamanında yerine getirmemeleri durumunda faiz ödemelerini sağlamak, bir nevi cezai madde olarak düşünülebilir ve borç ödemesinin geciktirilmesi ihtimaline karşı caydırıcı fonksiyonu vardır. Diğer taraftan alacağını geç alan bir alacaklı, alacağını alması gerektiği tarihte alamazsa yasal faiz mekanizması ile olası maddi riskleri azaltmış olur. Yasal faiz oranının devlet tarafından belirleniyor olması hem ekonomik hem de hukuki açıdan daha dengeli ve adaletli bir ceza-ödül sistemi oluşmasını sağlar. Böylelikle reel piyasalarda güven ortamının sağlanmasına ve ekonomik istikrarın korunmasına katkıda bulunur.

Hukuki açıdan yasal faiz, adaletin sağlanması ve borçluların yükümlülüklerini ihlal etmemesi için bir yaptırım aracı olarak işlev görür. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 117. maddesi, borçlunun temerrüde düşmesi durumunda yasal faizin uygulanacağını belirterek borçlunun, ödeme yükümlülüğünü yerine getirmediği her durumda yasal faizin devreye gireceğini hükme bağlar. 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 1. maddesi, yasal faizin alacaklının zararını kısmen telafi etmek amacıyla uygulanmasını amaçlar. Bu düzenlemelerle borçlulara geç ödemede cezai bir yaptırım, alacaklılara ise geç ödemelerde ilave bir gelir sağlayarak adaletli bir ticaret ortamı sağlanmış olur.

Yasal Faiz ve Borç İlişkileri: Borçlular ve Alacaklılar İçin Önemi

Yasal faiz borç ilişkilerinde kritik bir dengeleyici bir enstrüman olarak hukuk sisteminde yerini alır. Borçlular için yasal faiz, borcun ödenmemesi durumunda karşılaşılacak ek maliyetleri ifade ederken faiz ödemesinden kaçınmak isteyen borçluların ödemelerini zamanında yapmalarını teşvik eder. Yasal faiz, borçlunun ödeme yükümlülüğünü yerine getirmediği her gün için ekstra bir maliyet yükler ve bu durum borçlunun ödeme kararlarını doğrudan etkiler. Alacaklılar açısından ise borcun zamanında tahsil edilememesi durumunda yasal faiz uğranılan zararın kısmen telafi edilmesine olanak tanır. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 119. maddesi, alacaklının zararını gidermek amacıyla borçlunun temerrüde düşmesi halinde yasal faiz uygulanmasını öngörür. Ayrıca, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 1. maddesi de yasal faiz uygulamasının alacaklılar için ne kadar önemli bir hukuki araç olduğunu vurgular.

Yasal Faiz Oranlarının Belirlenmesi ve Uygulama Alanları

Yasal faiz oranlarının belirlenmesi Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 1. Maddesi uyarınca Cumhurbaşkanı tarafından yürütülen bir süreçtir ve bu oranlar, Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğlerle veya kararlarla duyurulur. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 120. maddesi ve 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 1. maddesi, yasal faiz oranlarının Bakanlar Kurulu tarafından belirleneceğini ve bu oranların her yılın başında Resmi Gazete’de ilan edileceğini düzenler. Yasal faiz oranları, hem bireysel hem de ticari borç ilişkilerinde uygulanabilir ve genellikle mahkeme kararları sonucunda ödenmesi gereken tazminatlarda, borç tahsilatlarında ve alacaklının korunması gereken diğer durumlarda devreye girer. Örneğin, 2005 yılında dönemin Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen yasal faiz oranı %12 olarak açıklanmış ve bu oran, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu oran, borçluların ödemelerinde gecikme yaşandığında alacaklıların zararlarını telafi etmek amacıyla uygulanmaktadır.

Yasal Faiz ve Tazminat Talepleri: Hukuki Süreçler

Yasal faiz, tazminat taleplerinde de önemli bir hukuki araçtır. Mahkemeler, tazminat davalarında yasal faizin uygulanmasına karar verebilir ve bu durum, alacaklının zararını telafi etme sürecinde etkili bir yöntem olarak kullanılır. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 122. maddesi, tazminat davalarında yasal faizin uygulanmasını düzenler. Bu maddeye göre, "Mahkeme, borçlunun temerrüde düşmesi halinde tazminat miktarına yasal faiz eklenmesine karar verir." Ayrıca, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 1. maddesi, yasal faizin tazminat taleplerinde uygulanması gerektiğini belirtir. Bu süreçte, yasal faiz, borcun ödenmemesi nedeniyle alacaklının uğradığı zararların giderilmesi için bir tür tazminat niteliği taşır. Örneğin, bir tazminat davasında mahkeme, borçlunun tazminat tutarını geciktirmesi durumunda, borçluya yasal faiz ödemesi yükümlülüğü doğar ve bu durum, alacaklının zararının telafi edilmesinde önemli bir rol oynar.

Yasal Faizin Uluslararası Hukuktaki Yeri

Yasal faiz, uluslararası hukukta da önemli bir yer tutar ve uluslararası ticari sözleşmelerde taraflar arasındaki anlaşmazlıkların çözümünde belirleyici bir rol oynar. Uluslararası ticari işlemlerde, borcun zamanında ödenmemesi durumunda uygulanacak yasal faiz oranları, taraflar arasında yapılan sözleşmelerde açıkça belirtilmelidir. Bu oranlar, genellikle taraflar arasında mutabık kalınan ulusal yasalar veya uluslararası anlaşmalar çerçevesinde belirlenir. Avrupa Birliği (AB) üye ülkeleri arasında yapılan ticari sözleşmelerde, yasal faiz oranlarının belirlenmesi ve uygulanması AB Direktifleri ile uyumlu olmalıdır. Örneğin, AB üyesi ülkeler arasında yapılan ticari işlemlerde, ödemelerin gecikmesi durumunda uygulanacak yasal faiz oranları, AB Yasal Faiz Direktifi doğrultusunda belirlenir ve bu oranlar, üye ülkelerin kendi ulusal mevzuatlarına uygun olarak uygulanır.

Örneğin Fransa’da 2024 yılının ikinci yarısı için yasal faiz %4,92 ile %8,16 arasında değişirken, aynı dönem için Almanya’da %3,37’dir. Avrupa Birliği’nden yeni çıkan Birleşik Krallıkta ise sabit bir yasal faiz yoktur, yasal faiz İngiltere Merkez Bankası Politika Faizi üzerine %8 eklenerek hesaplanır. Örneğin İngiltere’deki politika faizinin %5 olduğu bir dönemde yasal faiz %5+%8 = %13’tür.

Yasal Faiz ve Ticari Sözleşmeler: Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Ticari sözleşmelerde temerrüt veya gecikme faiz oranlarının doğru bir şekilde belirlenmesi, taraflar arasındaki borç ilişkilerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi açısından önemlidir. Tüm ticari sözleşmelerde yasal faiz temel belirleyici faktör olurken gecikme durumunda uygulanacak faiz oranı mutlaka ticari sözleşmelerde belirtilmelidir. Eğer sözleşmede bir oran belirtilmemişse gecikme durumunda uygulanacak olan faiz, yasal faizdir. Ticari sözleşmelerde, taraflar gecikme durumlarında uygulanacak faiz oranlarını belirlerken 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un getirdiği kısıtlamalara dikkat etmelidir. Sözleşmede belirlenecek faiz oranı mevzuatta belirlenen limitlerin altında olmalıdır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 1530. maddesi uyarınca ticari işlemlerde temerrüt faizi oranı, taraflar arasında farklı bir anlaşma yapılmadığı sürece belirlenen yasal faiz oranına göre hesaplanır. Ayrıca 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 2. maddesi, ticari temerrüt faizinin yasal faizden farklı olarak daha yüksek olabileceğini belirtir. Ticari sözleşmelerde, taraflar arasında anlaşmazlık çıkması durumunda yasal faiz oranının nasıl uygulanacağına dair hükümlerin sözleşmede yer alması, hukuki süreçlerin daha hızlı ve etkin bir şekilde yürütülmesini sağlar.