Vergi Nedir? Vergi Türleri Nelerdir?

Vergi, kamusal hizmetleri finanse etmek amacıyla kişi ve kurumlardan devlet tarafından alınan paradır. Kamu kurumlarının ve devletin eksiksiz işleyebilmesi için harcamalarını finanse etmek gerekir. Vatandaşa hizmet sunabilmek açısından kamu hizmetlerinin eksiksiz işlemesi oldukça önemlidir. Hizmet aksaklıklarını önlemek için gerçek ve tüzel kişilerden alınan paraya ise vergi denir. Tüzel kişiler, kişi veya mal topluluğu şeklinde örgütlenen, hakları bulunan, borç ve alacak sahibi olabilen varlıklardır.

Türkiye’de Verginin Tarihçesi Nedir?

Verginin tarihi, insanlık tarihine dayanır çünkü vergi, insanlık tarihi kadar eskidir. Başlangıçta gönüllülük esasına dayanan ve armağan-bağış adı altında toplanan vergi, zamanla bir zorunluluk unsuru haline gelmiştir. Türkiye’de verginin tarihine bakılırken süreci iki başlık altında incelemek gereklidir; Osmanlı Devleti’nde vergilendirme ve Türkiye Cumhuriyeti’nde vergilendirme.

Osmanlı’da vergiler şeri vergi ve örfi vergi olmak üzere ikiye ayrılırdı. Şeri vergiler zekat, cizye, öşür ve haraç gibi vergilerdi ve bu vergilerin tahsilatı fıkıh kitaplarındaki hükümlere dayanırdı. Örfi vergiler ise kanunnameler ve fermanlara dayandırılarak tahsil edilirdi. Devlet tarafından bizzat tahsil edilen örfi vergiler “tekalifi divaniye”, üst düzey yöneticiler tarafından tahsil edilen vergiler ise “tekalifi şakka” olarak adlandırılırdı. Gümrük resimleri, panayır yeri resimleri örfi vergi örnekleridir. Resim, kamu idarelerinin bir ayrıcalık ya da izin karşılığında ilgililerden aldıkları kamu gelirlerine verilen isimdir. Günümüzde resim uygulaması harç ve vergiler ile düzenlenir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilan edilmesi üzerine Osmanlı Devleti vergi sistemi kaldırılmış ve bu sistemin yerini Batı örnek alınarak oluşturulmuş yeni vergi sistemi almıştır. Özellikle örnek alınan ülke, Federal Almanya’dır.

Türkiye Cumhuriyeti’nde verginin anayasaya dahil edilmesi, anayasal bir ilke olması 1924 Anayasası’na dayanır. 1921 Anayasası, ülke işgal altındayken hazırlanması sebebiyle dar kapsamlıdır. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte hazırlanan 1924 Anayasası, vergilendirmeye ilişkin hükümler içerir. 1924 Anayasası’nın 84’üncü maddesi, “vergi, devletin genel giderleri için, halkın pay vermesi demektir” der. 82’inci madde ise verginin kanunla salınıp alınabileceğini ifade eder. 1961 ve 1982 anayasaları da vergide kanunilik ilkesini ele alır. 1982 Anayasası’nın dördüncü bölümü olan Siyasi Haklar ve Ödevler başlığı altında düzenlenen vergi ödevi, kanunilik ilkesine açıkça değinir. Anayasa madde 73 “Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.” der.

Vergi Türleri Nelerdir? 

Vergi türleri, temelde dolaylı ve dolaysız vergi olmak üzere ikiye ayrılır. Dolaylı vergi, satış bedeline yansıtılan vergilerdir. Dolaylı vergiler, ürün ve hizmet alımlarında alışveriş bedelinin belirli bir oranı üzerinden belirlenir. Dolaysız vergiler ise varlık ve kazanç üzerinden doğrudan alınır. Dolaylı ve dolaysız vergilerin kapsadığı alt vergi türleri bulunur. Dolaylı ve dolaysız vergi türleri aşağıdaki gibidir.

Dolaylı Vergi Türleri:

Damga Vergisi
Uluslararası Ticari Faaliyet ve İşlemlerden Alınan Vergiler
Mal ve Hizmet Üzerinden Alınan Vergiler
Harçlar ve Diğer Yerel Tüketim Vergileri

Dolaysız Vergi Türleri:

Gelir Vergisi
Kurumlar Vergisi
Emlak Vergisi

Dolaysız Vergi Nedir?

Dolaysız Vergi, varlık ve kazançlar üzerinden alınır. Çalışan, ticaretle uğraşan ya da herhangi bir şekilde kazanç elde eden herkes dolaysız vergi mükellefi olarak kabul edilir. Dolaysız vergiyi ödeme ve beyan etme yükümlülüğü aynı kişiye aittir. Kişi ya da kurumların kazanç ya da varlık sahibi olmaları dolaysız vergi mükellefi olmaları için yeterlidir. Dolaysız vergiler şunlardır:

Gelir Vergisi
Kurumlar Vergisi
Emlak Vergisi
Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV)
Veraset ve İntikal Vergisi

  Gelir Vergisi Nedir?

Gelir vergisi, gerçek kişilerden alınır. Kişiler, kazançları üzerinden belirli oranda gelir vergisine tabi tutulur. Gelir vergisine tabi kazançlar aşağıdaki gibidir:

Gayrimenkul sermaye iratları
Menkul sermaye iratları (gelirleri)
Ticari kazançlar
Ücretler
Serbest meslek kazançları
Zirai kazançlar
Diğer kazanç ve iratlar

Gelir vergisi oranları, gelir dilimlerine göre değişiklik gösterir. Vergi dilimleri ise 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun 103. Maddesi uyarınca belirlenir. 30 Aralık 2023 tarih ve 32415 sayılı Resmi Gazete’de Gelir Vergisi Genel Tebliği uyarınca 18.09.2024 itibarıyla geçerli olan gelir vergi dilimleri ve oranları aşağıdaki gibidir.

110.000 TL’ye kadar %15
230.000 TL’nin 110.000 TL’si için 16.500 TL, kalanı için %20
580.000TL’nin (ücret gelirlerinde 870.000 TL), 230.000 TL’si için 40.500 TL, fazlası için %27
3.000.000 TL’nin 580.000 TL’si için 135.000 TL (ücret gelirlerinde 3.000.000 TL’nin 870.000 TL’si için 213.300 TL) kalanı için %35
3.000.000 TL’ üstünde8 3.000.000 TL’lik kısım için 982.000 TL (ücret gelirlerinde 3.000.000 TL üstünün 3.000.000 TL’lik kısmı için 958.800 TL) fazlası için %40

Kurumlar Vergisi Nedir?

Kurumlar vergisi, kurum kazançları üzerinden hesaplanıp alınan vergidir. Tüzel kişiliğe sahip olan kurumlar, kurumlar vergisi mükellefi olabilir. Kurumların bir hesap dönemi içerisinde kazandıkları safi kurum kazancı, vergilendirmenin konusudur. 2024 yılı için belirlenen kurumlar vergisi oranı %25’tir. Kurumlar vergisi ödemek zorunda olan kurumlar aşağıdaki gibidir.

Sermaye şirketleri
Kooperatifler
İktisadi kamu kuruluşları (5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu madde 2’ye göre “Devlete, il özel idarelerine, belediyelere, diğer kamu idarelerine ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup, faaliyetleri devamlı bulunan ve birinci ve ikinci fıkralar dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler iktisadî kamu kuruluşudur.”)
Dernek veya vakıflara ait olan işletmeler

Kurumlar Vergisi Kanunu Madde 5’e göre kurumlar vergisi istisnaları aşağıdaki gibidir.

Kurumların tam mükellefiyeti bulunan bir başka kurumun sermayesine katılmaları sonucu elde ettikleri kazançlar
Tam mükellefiyeti bulunan başka bir kurumun karına katılma imkanı veren kurucu veya diğer irtifa senetleri üzerinden elde edilen karlar

Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV) Nedir? 

 MTV, Karayolları Trafik Kanunu şartlarına göre kayıtlı bulunan motorlu taşıtlardan alınır. Vergi kapsamında yalnızca kara taşıtları girmez. Uçak, helikopter ve motorlu deniz taşıtları da MTV hesaplama sürecine dahil edilir. MTV tarifesi, 2024 yılı için 30 Aralık 2023 Tarihli ve 32415 Sayılı Resmî Gazete (2. Mükerrer) yayımlanan 56 Seri No.lu Motorlu Taşıtlar Vergisi Genel Tebliği ile düzenlenmiştir.

Motorlu Taşıtlar Vergisi, yılda iki kere olmak üzere ocak ve temmuz aylarında tahsil edilir. Ödemeler, aracın kayıtlı olduğu ilde bulunan vergi dairelerine yapılabileceği gibi online olarak da gerçekleştirilebilir. Online MTV ödeme için şu kanallar tercih edilebilir:

Kamu bankaları
İnternet bankacılığı kanalları
E-devlet
Dijital Vergi Dairesi

Detaylı bilgi için MTV Hesaplama sayfası ziyaret edilebilir.

Veraset ve İntikal Vergisi Nedir?

Bir yakınının vefat etmesi sonucu miras yolu ile kalan mallar, kişinin üzerine “veraset” yöntemi ile geçmiş olur. Mal sahibinin vefat etmeden önce karşılıksız şekilde bir başkasına mallarını bırakması, tüm haklarını teslim etmesi ise intikal olarak adlandırılır. Veraset ve İntikal vergileri hesaplanırken malların hukuken kazanıldığı tarih esas alınır. Vergi beyannamesi için şu belgeler gerekir:

Mahkemeden ya da noterden alınan veraset ilamı
Tapu belgeleri
Gayrimenkulün bulunduğu belediyeden alınan ve miras bırakılan yılın emlak vergi tarifesini gösteren belge

Vergi tarife ve detayları Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu Genel Tebliği (Seri No: 54) ile düzenlenir.

Emlak Vergisi Nedir?

Emlak Vergisi, 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu ile esasları düzenlenen ve Türkiye sınırları içerisindeki konut, arsa ve arazi sahipleri tarafından ödenmesi gereken bir vergidir. Emlak Vergisi Kanunu Madde 3’e göre “Bina, arsa ya da arazinin maliki, varsa intifa hakkı sahibi, her ikisi de yoksa binaya malik gibi tasarruf edenler öder.” Emlak vergisi tutarı, gayrimenkulün rayiç bedeli (piyasa değeri) üzerinden hesaplanır ve her yıl ödenir. Vergi zam oranı her yıl Resmi Gazete’de ilan edilir. Ödemeler, mülkün bulunduğu yerin belediyesine başvurarak gerçekleştirilebilir. Ödemeler, belediye altyapısının uygun olması halinde online ya da e-devlet üzerinden de gerçekleştirilebilir. Vergi ödemeleri yılda iki kez gerçekleştirilir. Ödemelerin ilki yıl ortasında, ikincisi ise yıl sonuna doğru tahsil edilir.

Dolaylı Vergi Nedir?

 Dolaylı vergiler, doğrudan kazanç ya da mülk üzerinden hesaplanmaz. Dolaylı vergi hesaplaması tahsili harcama anında gerçekleştirilir. Hesaplama, ödeme yapılacak tutar üzerinden olur. Gelirden değil tüketimden hesaplanıp kesilen bu vergilerin toplanması oldukça kolaydır. Dolaylı vergilerin tahsilatı, harcama anında otomatik olarak gerçekleşir. Dolaylı vergi türleri aşağıdaki gibidir.

Katma Değer Vergisi (KDV)
Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)
Damga Vergisi
Özel İletişim Vergisi

Katma Değer Vergisi (KDV) Nedir?

 Katma Değer Vergisi, günlük hayatta en çok karşı karşıya kalınan vergilerdendir. Dolaylı bir vergi türü olan KDV, mal ve hizmetin yaratmış olduğu katma değer üzerinden alınır. Ödeme yükümlülüğü mal veya hizmeti sağlayan kişiye aittir. Tahsili, yani yüklemesi ise mal veya hizmeti teslim alana yapılır. 07.07.2023 tarihli 7346 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile belirlenen güncel KDV oranları aşağıdaki gibidir.

KDV genel oranı %20 (Öncesinde %18’di)
KDV indirimli oranı %10 (Önceden %8’di)

Detaylı bilgi için “KDV Hesaplama” sayfamız ziyaret edilebilir. 

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Nedir?

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) belirli mal ya da ürünler üzerinden alınır. ÖTV, maktu (belirlenmiş bir değer) ya da oransal olarak alınabilir. Lüks, çevreye ya da sağlığa zararlı etkileri bulunan mallar Özel Tüketim Vergisi kapsamında yer alır. ÖTV muafiyeti bulunmayan, vergi uygulanan ürünler aşağıdaki gibidir.

Lüks ürünler (kürk, mücevher, araba)
İnsan sağlığını tehlikeye atan ürünler
Benzin, kömür gibi çevreye zararlı ürünler

Detaylı bilgi için “ÖTV Hesaplama” sayfası ziyaret edilebilir. 

Damga Vergisi Nedir?

Kişiler ya da kurumlar arasındaki resmi işlemleri belgeleyen kağıtlar üzerinden alınan vergi, damga vergisidir. Damga vergisi, kişiler ile kişiler, kurumlar ile kişiler ya da kurumlar ile kurumlar arasındaki resmi belgeler üzerinden alınabilir. İki tarafın da kişi olduğu belgelerde damga vergisi iki taraftan da alınır. Taraflardan birinin resmi daire olması halinde vergi kişiye yansıtılır. Damga vergisi oranı binde 9,48’dir. Sözleşmede herhangi bir değer belirlenmemişse damga vergisi maktu alınır.

30 Aralık 2023 Tarihli ve 32415 Sayılı Resmî Gazete (2. Mükerrer) yayımlanan 68 Seri No.lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği ile 2024 yılı için belirlenen damga vergisi maktu tutarı aşağıdaki gibidir:

Tahkimnameler: 467,20 TL
Sulhnameler: 467,20 TL
3.Turizm işletmeleri ile seyahat acentelerinin aralarında düzenledikleri kontenjan sözleşmeleri: 2628,50 TL

 Özel İletişim Vergisi Nedir?

Özel İletişim Vergisi, ilk olarak 17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen deprem sebebiyle oluşan maddi yaraları finanse etmek ve bu yaraları en kısa süre içerisinde sarmak amacıyla çıkarılmıştır. İlk çıktığı dönemlerde “Dayanışma Vergisi” olarak adlandırılan verginin “bir defaya mahsus” alınması planlanmıştır. Günümüzde ise Özel İletişim Vergisi adıyla alınmaya devam etmektedir.

Özel İletişim Vergisi oranı, 6802 Sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 39 uncu Maddesinin Birinci Fıkrasının (a), (b), (c) ve (d) Bentlerindeki Oranların Yeniden Belirlenmesi Hakkında Karar (Karar Sayısı: 3469) ile %10 oranında belirlenmiştir. Bu karar, 30 Ocak 2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.

Diğer Vergiler Nelerdir?

Dolaylı ve dolaysız vergi sınıflandırmasının dışında kalan vergiler diğer vergilerdir. Bu vergiler, spesifik işlem ve konular üzerinden alınır. Diğer vergi türleri şu şekilde listelenebilir:

Gümrük Vergisi
Çevre ve Temizlik Vergisi
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV)

Gümrük Vergisi Nedir?

Gümrük vergisi, dış ticaret taraflarını kapsayan ve bu faaliyet üzerinden alınan vergidir. Devlet için önemli bir gelir kaynağı olan gümrük vergisi, bir başka ülkeden satın alınan ürün veya hizmetlerin ülkeye girişi esnasında ödenir.

Çevre ve Temizlik Vergisi Nedir?

Çevre Temizlik Vergisi, belediye sınırları ya da mücavir alan içinde bulunan konut, iş yeri ya da binalar için ödenir. Mücavir alan, belediye sınırları dışında kalmasına karşılık imar mevzuatı bakımından belediyelerin kontrolüne verilmiş olan alandır. Çevre ve temizlik vergisi, temizlik hizmetleri karşılığında alınır. Verginin mükellefi, binaları kullananlardır. Vergi, her yıl mayıs ve kasım aylarında olmak üzere iki taksit halinde alınır. 2024 yılı için uygulanacak vergi tutarları, 30 Aralık 2023 Tarihli ve 32415 Sayılı Resmî Gazete (2. Mükerrer) yayımlanan “Belediye Gelirleri Kanunu Genel Tebliği (Seri No: 57) ile düzenlenmiştir.

Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) Nedir?

Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV), bankacılık, sigortacılık ve ödeme sistemleri gibi finansal işlemlerden alınan bir vergidir. BSMV, finansal kuruluşların faiz, komisyon ve ücret gelirleri üzerinden %5 oranında Gelir İdaresi Başkanlığına aktarılmak üzere alınır.

Vergi İndirimi ve Vergi Muafiyetinden Nasıl Yararlanılır?

Vergi muafiyeti ya da vergi indirimi, bireylere ve işletmelere belirli koşulları sağlamaları üzerine sunulur. Devlet tarafından belirlenen yasal sınırlar çerçevesinde sunulan vergi muafiyeti/indirimi ile birey veya işletmeler belirli bir oranda ya da tamamen vergiden muaf tutulur. Genel olarak engelli bireyler, kar amacı gütmeyen kuruluşlar ve sosyal hizmet kuruluşları vergi muafiyetine aday kabul edilir. Kurumlar Vergisi, Katma Değer Vergisi (KDV) ve Emlak Vergisi muafiyet kapsamında değerlendirilebilir.

Kaynaklar:491 Kanun Numaralı 1924 Anayasası 2709 Kanun Numaralı 1982 Anayasası Vergilendirmenin Tarihsel Gelişim Sürecinde Öne Çıkan Vergi İsyanları 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu 7346 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 68 Seri No.lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği