Banknot Nedir? Ne Demektir?

Banknot, altın, gümüş gibi kıymetli değerlerde karşılığı bulunan devlet bankasından çıkarılan kağıt paraya verilen isimdir. Para Birimi yasası ile kullanıma geçen banknotlar, Birinci Dünya Savaşı sonrasında dünya genelinde yayılım göstermiştir. Zamanla eskiyebilir ve imha edilebilir.

Banknot Nedir?

İngilizcedeki ‘bank’ ve ‘note’ kelimeleri ile meydana gelen banknot, 17. Yüzyıldan 1. Dünya Savaşı’na kadar oldukça geniş bir sahaya sahipti. Üzerinde yazan kadar ödeme basılan banknot, mal (arsa) gibi değerlerin yanı sıra altın, gümüş, döviz gibi madenlere de denk gelirdi. Elinde bulunan altını bankaya yatırılması sonucunda bankanın güvenlik amacıyla verdiği bir belge olarak sayıldı. ‘Banka Notu’ söylemiyle günümüzde ‘banknot’ olarak anılıyor.

Banknotlar bankaların ihraç etmesi ve devletin basması yoluyla elde edilebilir. Yüzde yüz bir oran karşılıkla ihraç edilirse ‘temsili kağıttan para’ adını alır. Altın, gümüş sertifikaları örnek gösterilir. Ancak altın, gümüş veya benzeri bir karşılığı olmayan sadece üstünde yazan kadar geçerliliği olan banknotlara ise ‘itimada dayanan kağıttan para’ adı verilir. Değer görmek adına bir karşılıkla çıkarılmış olsalar da günümüzde bu zorunluluk kalkmış, kısmi itibari olarak kullanıma geçmiştir. Kağıt olma özelliklerinden kaynaklı banknotlar halk arasında kağıt para olarak bilinir. Kağıt ve metal (sikke) paralar nakit para olarak kullanılır.

Banknot Ne Demektir?

Ekonomik anlamda banknot, Altın paranın standart olduğu dönemlerde banka tarafından ihraç edilen ve ihtiyaç dahilinde banka tarafından altına çevrilebilen kağıt veya sertifikadır. 19. Yüzyıldan sonra Batı Avrupa’da bankaya olan güvenin artması ile birlikte ödemeler altın yerine banknotlar ile yapıldı. Sağlamış olduğu kolaylıklar neticesinde bu durum yaygınlık kazandı.

İlk dönemlerde banknotların 100 altın karşılığı bulundurması, tüm banka sistemlerini Tam Karşılık Sistemi’nden Kısmi Karşılık Sistemi’ne geçmesine neden oldu. Söz konusu sistem ile bankalar belli bir altın karşılığında daha fazla banknot ihraç etti. Zaman içerisinde altına dönüştürme zorunluluğu kalktı ve kağıt para sistemine geçildi.

Kağıt para itibari para olup banknot gibi altına dönüşme zorunluluğu yoktur. Bu yönüyle banknotlardan farklılık gösterir. Ticaret ve tüm maliyet içerek işlemlerin yaygınlaşması ile madeni para ihtiyacı arttı. İhtiyaçlar artsa dahi büyük miktarlar karşısında kullanışsız kaldı. Bu durum üzerine ödeme kolaylığı ve gelişim imkanı sağlayan kağıt para birimi hazırlandı.

Yeni Banknot Neden Basılır?

Yeni banknotların basılması başlıca sebeplere dayanır. Yeni bir devlet veya ülke ilan etme söz konusu olduğunda yeni banknotlar basılır. Diğer bir sebep ise enflasyon oranına bağlı olarak ülkede bulunan paranın değer kaybetmesi ile beraber yeni para banknotlarına ihtiyaç duyulmasıdır.

6. yüzyıldan itibaren Lidyalılar tarafından basılan para, bağımsızlık göstergesi olmuştur. Ulus devletleri kapsamında bağımsızlığını ilan her devletin kendine ait banknotları bulunmaktadır. Banknot basma yetkisi Türkiye’de TBMM tarafından süresiz ve tek elden olmak üzere Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na verilmiştir. Merkez Bankası, dolaşıma çıkacak banknotların miktarını belirleyerek basımını ve dağıtımını gerçekleştirir. Banka'ya 1211 sayılı kararla verilen yetkiye dayanarak 200TL ve 50TL'lik banknotlarda yapılan değişiklikler bu durumun örnekleridir.

Merkez Bankası, 2024 yılının Nisan ayında 200TL ve 50TL'de imza revizyonu gerçekleştirdi. Yeni 50TL ve yeni 200TL'de imza farklılıkları oluşturuldu. VIII. tertip 200 Türk lirası üzerindeki imzalar Başkan Dr. Fatih Karahan ile birlikte Başkan Yardımcısı Dr. Osman Cevdet Akçay'a ait olacak şekilde düzenlendi. VII. tertip 50 Türk lirası üzerindeki imzalar ise Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Hatice Karahan ile birlikte Dr. Hafize Gaye Erkan'a aittir. Yeni 200TL'lik banknot ve yeni 50TL'lik banknot, 5 Nisan 2024 tarihinde tedavüle girdi.

Kağıt Para Ne Zaman Bulundu?

Kağıt paranın ilk bulunuşu kayıtlara göre milattan öncesine dayanır. M.Ö. 118 yıllarında Çinliler deri para kullandı. İlk kağıt paranın basılması M.S. 806 yılında yine Çinliler tarafından olmuştur. Kağıt paranın Batı’ya gelişi ise 1690’lı yıllarda Amerika’nın basması ve 1694 yılında İngiltere’de kuyumcular tarafından kullanılması ile mümkün oldu. Kağıt paranın Anadolu topraklarına girişi ise Osmanlı Devleti’nin Tanzimat Fermanı’nı yayınlamasının hemen ardından gerçekleşmiştir.

İlk Kağıt Parayı Kim Kullandı?

Tarihsel süreçte ilk kağıt parayı M.S. 806 yılında Çinliler kullandı. Batı’nın kağıt parayı kullanması 17. yüzyılda oldu. Günümüzde kullanımda olan kağıt paranın basımı 1600 yıllarına dayanır. Tanzimat Fermanı ile Osmanlı’da kullanılmaya başlanan banknot, ‘Kaime’ adıyla piyasaya sürüldü. Birinci Dünya Svaşı ile beraber Osmanlı’daki finansal yetersizlik dolasıyla ‘Kaime’ yerini ‘Evrak-ı Nakdiye’ye bıraktı.

1927’ye kadar yürürlükte kalan ‘Evrak-ı Nakdiye’ 30 Aralık 1925 tarihli kanun esasında ‘Birinci Emisyon Grubu Banknotlar’ çıktı. 4 Eylül 1928 tarihinde değerlerini yitirdi.

Merkez Bankası’nın kurulması sonucunda ‘İkinci Emisyon Grubu Banknotlar’ devreye girdi. İsmet İnönü devrinden 2002 yılına kadar çeşitli banknotlar çıkarıldı.

E7 gruplu banknotlar 2006 yılında tarihten kaldırıldı ve 2016’da da değerini yitirdi. 6 sıfırın atılması kapsamında E8 gruplu paralar kullanıma başladı. 1 Ocak 2009 yılı itibariyle de 2024 yılında da kullanılan E9 gruplu para banknotları yürürlüğe girdi.

Dolarda Kaç Tane Banknot Var?

Savaşlar sonrası Amerika ve İngiltere birleşerek Amerika üzerinden dolar basılmaya başladı. Ticari gelişmeler nedeniyle en çok ABD menşeili ürünlerin ve paraların tercih edildiği görüldü. Dünya’da 20’nin üzerinde dolar banknot çeşidi bulunmaktadır. Dolar banknot çeşitleri şöyle sıralanır: