Ülkedeki döviz kurunun, merkezi otoritenin müdahalesi ile sabit bir fiyatta belirlendiği kur rejimine sabit kur rejimi adı verilir. Sabit kur rejiminde, dövizlerin alış ve satış fiyatları merkezi otorite tarafından belirlenir ve bir sonraki değişikliğe kadar değişmez. Tüm döviz işlemleri merkezi otorite tarafından belirlenmiş olan fiyatlar üzerinden yapılır ve bu fiyatlar dışında alım satım işlemlerine müsaade edilmez.
Sabit kur rejiminde kur fiyatları hükümet, merkez bankası veya merkez bankasına bağlı para politikası kurulları tarafından belirlenir. Sabit kur rejimi bir ülke tarafından benimsenmişse ve yerli para biriminin değer kaybetmesine devalüasyon, değer kazanmasına revalüasyon denir. 1980 yıllarına kadar sabit kur rejimi Türkiye tarafından uygulanmıştır.
Kur Rejimi nedir?
Kur rejimi, bir ülkede döviz fiyatlamasına yönelik olarak izlenecek yönteme verilen isimdir. Üç adet kur rejimi vardır. Bunlar; esnek kur rejimi, sabit kur rejimi ve dalgalı kur rejimidir. Hangi kur rejiminin uygulanacağı, ülkedeki merkezi otoritenin iradesi altındadır. İzlenen kur rejimine göre merkezi otorite döviz kuru üzerinde hakimiyet kurabilir veya döviz kurunun belirlenmesini tamamen piyasa akışına bırakabilir. Ulusal para birimlerinin, ülke içinde ve dışında bir değeri vardır. Paranın iç değeri, ülke içindeki paranın alım satım gücüne bağlıdır. Para içerdeki değerini kaybediyorsa buna enflasyon denir. Paranın dış değeri ise, ulusal para biriminin yabancı para birimleriyle ilişkilidir.
Sabit Kur Rejimi Nasıl Çalışır?
Sabit kur rejiminde merkezi otorite tarafından belirlenen kur fiyatları üzerinden alış satış yapılır. Bu fiyatlar dışında herhangi bir şekilde döviz fiyatlaması yapılmasına müsaade edilmez. Döviz fiyatları ancak merkezi otorite tarafından değiştirilebilir. Ülke içerisinde dövizle yapılacak olan her türlü alışveriş işlemi bu fiyatlar üzerinden gerçekleştirilir. Merkez Bankası kur değerinin alt ve üst sınırlarını geçmesi durumunda kura müdahale eder. Sabit kur rejiminin uygulanması için ülkenin döviz rezervlerinin yeterli düzeyde ve dış finans kaynaklı olması gerekir.
Sabit Kur Rejimi Nasıl Uygulanır?
Sabit kur rejimi uygulanan ülkelerde, döviz kurları merkezi otorite tarafından belirlenir. Kur belirleme işlemi; merkez bankası, merkez bankasına bağlı para politikası kurulu veya hükümet tarafından yapılır. Sabit kur rejimine geçilme kararı alındıktan sonra merkezi otorite döviz kuru fiyat listesi açıklar. Bu liste belirli aralıklarda merkezi otorite tarafından güncellenebilir veya tamamen sabit tutulabilir. Merkez bankasının sabit kur rejimini sürdürebilmesi için döviz rezervlerinin oldukça güçlü olması gerekir.
Sabit Kur Rejiminin Özellikleri Nelerdir?
Sabit kur rejiminde döviz kuru piyasadaki arz ve talebe göre değil, merkezi otoritenin kararına göre belirlenir. Bu durum, döviz kurlarının sabit kalmasına ve yapılan tüm ticari işlemlerin bu fiyatlar üzerinden gerçekleşmesine sebep olur.
Sabit Kur Rejiminin Avantajları Nelerdir?
Sabit kur rejimi istikrarsızlık algısını azaltmak ve ekonomiği belirleyen faktörlerin, geleceğinin öngörülmesini sağlar. Enflasyonu düşürmek ve sermaye çekmek isteyen ülkeler için de avantaj sağlar. Ekonomik birimlere uzun vadede planlama, fiyatlama ve yatırım yapma fırsatı, sabit kur rejimiyle mümkün olur. Ekonomik kriz durumunda, esnek kur sistemini benimseyen ülkelere göre sabit kuru benimseyen ülkelerin daha az etkilenmesi sabit kur rejiminin etkisidir. Sabit kur rejiminin avantajları aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Enflasyonu baskılar.
- Sıkı para politikasının güvenilirliği artar.
- Dövizle iş yapan kişilerin kısa vadeli riskleri düşer.
Sabit Kur Rejiminin Dezavantajları Nelerdir?
Dış ticaretin dinamiklerini yansıtmamakla birlikte, likidite sıkışıklığında merkez bankalarının son kredi mercii işlevi görmesine engel olur. Kura sadece büyük dengesizlikler sonrasında müdahale edilmesini sağlar. Sabit kur rejiminin dezavantajları aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Döviz karaborsası artar
- Yasa dışı döviz giriş çıkışı artar
- Döviz yetersizliği yaşanabilir
Sabit Kur Rejimi Hangi Ülkelerde Uygulanır?
Döviz kurunun merkezi otoritenin müdahalesi ile sabit bir fiyatta belirlendiği kur rejimine sabit kur rejimi denir. Avrupa Birliği üye ülkeleri ve birkaç ülke bu kur rejimini kullanmaktadır. Enflasyonu kontrol altında tutmak ve kur değişimlerini azalmak amacıyla bazı ülkeler, sabit kur rejimini kullanmayı tercih etmiştir. Sabit kur rejiminin uygulandığı ülkeler aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Avrupa Birliği üye ülkeleri
- Çin
- Hong Kong
- Bosna Hersek
- Bulgaristan
Sabit Kur Rejimi Türkiye'de Uygulandı mı?
Türkiye Cumhuriyeti’nde 1980’li yıllara kadar sabit kur rejimi uygulanmıştır. Sabit kur rejimi uygulanan dönemlerde Türk Lirası’nın değeri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından belirlenmiş ve sabit tutulmuştu. 1970 yıllarının sonlarına doğru ekonomik krizler piyasayı kötü etkilemiş ve 10 yıllık süreçte sabit kur rejimi uygulamasını kaldırmıştır.
Türkiye'de Sabit Kur Rejimi Ne Zaman Başladı?
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kurulduğu yıllardan (1923) 1980’li yıllara kadar sabit kur rejimi uygulanmıştır. Türkiye, sabit kur rejiminden tamamen çıkmak amacıyla 2000 yılında bir dezenflasyon programı uygulamıştır. Şubat 2001 itibarıyla Türkiye sabit kur rejiminden tamamen çıkarak serbest kur rejimine geçmiştir.
Dövizdeki Hareketlilik Sabit Kur Rejimini Nasıl Etkiler?
Dövizde ne tip bir hareketlilik olursa olsun sabit kur rejimi bu hareketten doğrudan etkilenmez. Ancak dövizdeki hareketliliğin şekline bağlı olarak merkezi otorite ilgili döviz kurunun fiyatını güncelleme kararı alabilir. Bu durumda dövizdeki hareketlilik, sabit kur rejiminde ancak merkezi otorite aracılığıyla döviz kurunu etkiler. TL değer kaybının önlenmesi için devalüasyon gibi müdahalelerle sabit kurda yeni eşitlik belirlenmiştir. (1980 yılında Türkiye Merkez Bankasının sürekli müdahalelerde bulunduğu, döviz kurlarının piyasada belirlendiği dalgalı döviz kuru rejimine geçilmiştir.)
