Amortisman Nedir ve Nasıl Hesaplanır?

Amortisman terimi, maddi veya fiziksel bir varlığın maliyetini faydalı ömrü boyunca dağıtmak için kullanılan bir muhasebe yöntemini ifade eder.

Amortisman Nasıl Hesaplanır?

Amortisman, işletmenin binalar, ekipman, makineler ve mobilyalar dahil olmak üzere sabit varlıkların maliyetini varlıkların kullanılacağı yıllara tahsis etmesinin bir yoludur. Defter amaçları için çoğu işletme varlıkları doğrusal yöntem kullanarak amortismana tabi tutar. Amortismanı hesaplamak için gerekli bilgiler aşağıdaki gibidir.

Varlığın faydalı ömrü: Varlığı kullanmayı beklenen yıl sayısı olarak tanımlanır. Kitap amaçları için, faydalı ömrü belirlenebilir. Vergi amortismanı için faydalı ömürler varlığın türüne bağlıdır. 
Eksi kurtarma değeri: Varlığın faydalı ömrü sonrasında alması beklenen muhtemel defter değeridir.
Kurtarma değeri: Genellikle bir tahmindir. Özellikle varlığı uzun bir süre kullanmak planlanıyorsa, varlığın kurtarma değeri olarak sıfır kullanılabilir. 
Varlık maliyetine bölünür: Bu, satış vergisi, nakliye, kurulum ve eğitim dahil olmak üzere varlığın edinilmesiyle ilgili tüm maliyetleri içerir. Bir duran varlığın aylık amortismanının belirlenmesi, duran varlığın kullanım ömrüne ve kullanılan amortisman yöntemine bağlıdır.

Amortisman hesaplama türleri ve örnekleri aşağıdaki gibidir.

1. Kesintisiz Amortisman: En basit amortisman yöntemidir. Bir varlığın değerini birkaç yıla eşit olarak böler, yani varlığın faydalı ömrünün her yılı için aynı tutar ödenir. Düz amortisman, basit muhasebe sistemlerine sahip küçük işletmeler veya işletme sahibinin vergi beyannamesi hazırlayıp dosyaladığı işletmeler için iyi bir seçenektir. Doğrusal amortismanın avantajları, kullanımının kolay olması, daha az hata vermesi ve işletme sahiplerinin her muhasebe döneminde aynı tutarı giderebilmesidir. Basit olması hem avantaj hem de dezavantajdır. Dezavantaj olmasının nedeni, faydalı ömür hesaplamasının büyük ölçüde tahmine dayanmasıdır. Kesintisiz amortisman aynı zamanda bir varlığın kısa vadede hızla değer kaybetmesini veya varlık yaşlandıkça bakım maliyetlerinin artma olasılığını da hesaba katmaz. Kesintisiz amortisman formülü Amortisman Gideri=(Varlığın Maliyeti-Varlığın Kurtarma Değeri)/Varlığın Faydalı Ömrü şeklindedir.

Bir şirketin 5.000$'a bir makine aldığını varsayalım. Şirket hurda değeri olarak 1.000$ ve faydalı ömür olarak beş yıla karar verir. Bu varsayımlara dayanarak amortisman tutarı 4.000 ABD dolarıdır. (5.000 ABD doları maliyet- 1.000 ABD doları hurda değeri) = 4.000 ABD doları
Doğrusal amortisman yöntemi kullanılarak hesaplanan yıllık amortisman, amortismana tabi tutarın toplam yıl sayısına bölünmesiyle bulunur. Bu durumda, yılda 800 ABD doları (4.000 ABD doları/5) tutarındadır. Bu, %20'lik bir amortisman oranıyla sonuçlanır.

2. Azalan Bakiye: Azalan bakiyeler yöntemi, hızlandırılmış bir amortisman yöntemidir. Bu yöntem, makineyi her yıl normal amortisman yüzdesi ile kalan amortismana tabi tutar üzerinden amorti eder. Bir varlığın defter değeri önceki yıllarda daha yüksek olduğu için, aynı yüzde, önceki yıllarda her yıl azalan daha büyük bir amortisman gideri tutarına neden olur.

Azalan Bakiye Amortisman = (Net Defter Değeri- Kurtarma Değeri) x (1 / Faydalı Ömür) x Amortisman Oranı
Yukarıdaki doğrusal örnek kullanılarak, makinenin maliyeti 5.000 ABD doları, hurda değeri 1.000 ABD doları, beş yıllık bir ömre sahiptir ve her yıl %20 oranında amortismana tabi tutulmuştur, bu nedenle ilk yıldaki gider 800 ABD dolarıdır (4.000 ABD doları amortismana tabi tutar x 20%), ikinci yılda 640 ABD doları ((4.000 ABD doları- 800 ABD doları) x %20) vb.

3. Çift Azalan Amortisman: Azalan bakiye amortismanı olarak da adlandırılan bu yöntem, bir varlığın değerinin satın aldıktan hemen sonra daha fazla ve zaman geçtikçe daha az yazılmasına olanak tanır. Çift azalan bakiye yöntemi, başka bir hızlandırılmış amortisman yöntemidir. Bu, çok fazla başlangıç maliyeti olan ve fazladan nakit gerektiren küçük işletmeler gibi, belirli bir yıl beklemek yerine varlığın değerinden daha fazlasını önceden geri kazanmak isteyen işletmeler için iyi bir seçenektir. Çift azalan bakiye yöntemi avantajlıdır, çünkü bir varlık yaşlandıkça artan bakım maliyetlerini dengelemeye yardımcı olabilir. Çift azalan bakiye yöntemi ayrıca ilk yıllarda daha yüksek amortisman giderlerine izin vererek vergi indirimlerini en üst düzeye çıkarabilir. Ancak, işletmenin belirli bir yıl için zaten bir vergi zararı varsa, ek bir vergi indiriminden yararlanılmaz.

Örneğin, faydalı ömrü beş yıl olan bir varlığın karşılıklı değeri 1/5 veya %20 olacaktır. Amortisman için varlığın mevcut defter değerine iki kat oranlanır veya %40 uygulanır. Oran sabit kalmasına rağmen, her dönem için daha küçük bir amortismana tabi taban ile çarpıldığı için dolar değeri zamanla düşer.

4. Yıllar haneli amortismanın toplamı: Yıl hanelerinin toplamı amortismanı, aynı zamanda hızlandırılmış bir amortisman hesaplaması olması bakımından çift azalan yönteme benzer. Yıl hanelerinin toplamı amortismanı, defter değerini azaltmak yerine, duran varlığın kalan kullanım ömrüne göre ağırlıklı bir yüzde hesaplar. Yıl hanelerinin toplamı amortismanı, önceden daha fazla değeri geri kazanmak isteyen ancak çifte düşüş yöntemini kullanarak elde edeceklerinden daha eşit dağılımlı işletmeler için uygundur. Yıl hanelerinin toplamı amortismanı yönteminin ana avantajı, hızlandırılmış amortismanın vergiye tabi geliri ve varlığın ömrünün ilk yıllarında ödenmesi gereken vergileri azaltmasıdır. Yıl hanelerinin toplamı amortismanı ana dezavantajı, hesaplanmasının diğer yöntemlere göre daha karmaşık olmasıdır.

Öncelikle her amortisman yılı için rakamları toplayarak yıl hanelerinin toplamı amortismanı hesaplamak gerekir. Örneğin beş yıllık amortisman hesabı 5+4+3+2+1=15 şeklindedir. Daha sonra, o yılın amortisman yüzdesini hesaplamak için her yılı bu toplamına bölünür. İlk yılın amortisman yüzdesini bulmak için, ilk yılın rakamı (5) yıl hanelerinin toplamına (15) bölünür, bu da %33'e (5 / 15 = %33) çıkar.

5. Üretim Birimleri Amortismanı: Bir varlığın değerini, varlığın ne sıklıkta kullanıldığına bağlı olarak amortismana tabi tutmanın basit bir yoludur. "Üretim birimleri", bir pizza fırınında yapılabilecek pizza sayısı veya kullanımda olduğu saat sayısı gibi, ekipmanın yaptığı bir şeyi ifade edebilir. Bu yöntem, ekipmanı kullanım ömrü boyunca ölçülebilir ve yaygın olarak kabul edilen bir çıktı ile silmek isteyen işletmeler için iyidir. Üretim birimleri amortisman yönteminin ana avantajı, izleme yöntemine bağlı olarak, gerçek rakamlara dayalı amortisman maliyetinin son derece doğru bir resmini vermesidir. Ana dezavantajı, bir varlığın faydalı ömrünün sonuna gelmeden önce kaç birim üretebileceğini tahmin etmek her zaman kolay olmadığından, birçok gerçek yaşam durumuna uygulanmasının zor olmasıdır.

Üretim Birimleri Amortismanı = (Varlık maliyeti – Kurtarma değeri) / Faydalı ömürde üretilen birimler
Amortisman Gideri = Birim Amortisman x Belirli Bir Yılda Üretilen Birim Başına Amortisman Oranı.
5 Ocak'ta 50000 $ maliyetle edinilen bir varlığın tahmini 20000 saat kullanımının olduğunu varsayalım. İlk yıl söz konusu ekipman 4000 saat kullanmıştır. Tahmini kurtarma değeri 4000 ABD dolarıdır.

Birim Başına Amortisman = (50000- 4000 dolar) / 20000 Saat

Birim Başına Ücret = Saatte 2,3 Amerikan doları

Amortisman Gider = 4000 Saat × 2,3 Saat

Amortisman Giderleri (Toplam Amortisman) = 9200$

Amortismanın Faydaları Nelerdir?

Şirketler, varlıkların satın alındığı yılda bunları tamamen hesaba katmak zorunda olmadığından “anında sahip olma maliyeti” önemli ölçüde azalır. Amortismanı hesaba katmamak bir şirketin karını büyük ölçüde etkileyebilir. Şirketler ayrıca uzun vadeli varlıkları hem vergi hem de muhasebe amaçları için amortismana tabi tutabilir. Yeni varlıklar genellikle eskilerden daha değerlidir. Amortisman, bir varlığın zaman içinde kaybettiği değeri doğrudan aşınma ve yıpranma yoluyla devam eden kullanımdan ve dolaylı olarak yeni ürün modellerinin ve enflasyon gibi faktörlerin getirilmesinden ölçer.

Amortisman Çeşitleri Nelerdir?

Defterler veya mali tablolar için varlıkların amortismana tabi tutulmasının birkaç yolu vardır ancak defterlerdeki veya mali tablolardaki amortisman giderinin miktarı, vergi beyannamesinden düştüğünde tutarlar aynı olmayabilir. Sonuç olarak bazı küçük işletmeleri defterleri için bir yöntem, vergileri için başka bir yöntem kullanırken diğerleri defterleri için vergi amortisman yöntemini kullanarak işleri basit tutmayı seçer. Muhasebede kullanılan birden fazla amortisman yöntemi vardır. Beş ana amortisman türü aşağıdaki gibidir.

Kesintisiz (Doğrusal) Amortisman
Azalan Bakiye Amortisman
Çift Azalan Amortisman
Yıl hanelerinin amortisman toplamı
Üretim Birimleri Amortismanı

Amortisman Yazabilmek İçin Gerekli Koşullar Nelerdir?

Amortisman yazabilmek için malın, o işletmenin kullanımında en az 1 senedir bulunuyor olması gerekir. Amortisman konusu edilecek malın o yıl için belirlenmiş maddi sınırı geçmiş olmasıdır ve söz konusu olan malın Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) tarafından belirlenen amortisman tablosunda yer alması gerekir. Amortisman işlemi için malın zamanla değer kaybediyor olması gerekir. Bir malı amortize edilebilmek için o malın yıpranabilir bir yapıda olması ve amortize tarihinde işletmenin o malı kullanıyor olması gerekir.

Varlıklar Neden Amortisman Olarak Ayrılır?

Yeni varlıklar genellikle eski olanlardan daha değerlidir. Amortisman, bir varlığın zaman içinde kaybettiği değeri ölçer. Amortisman genellikle insanların muhasebe amortismanından bahsettikleri şeydir. Bu, giderlerini gelir üretimiyle uyumlu hale getirmek için bir varlığın maliyetini faydalı ömrü boyunca tahsis etme sürecidir. İşletmeler ayrıca vergi avantajlarını göz önünde bulundurarak muhasebe amortisman çizelgeleri oluşturur çünkü varlıklar üzerindeki amortisman bir işletme gideri olarak düşülebilir.

Amortisman Ayırma Koşulları Nelerdir?

Amortisman uygulanacak varlığın duran varlık olması amortisman uygulaması açısından tek başına yeterli değildir. Amortisman uygulanması için duran varlığın belirli şartları da bir arada taşıması gerekir. Bu şartlar aşağıdaki gibidir.

Duran varlığın işletmenin envanterine kayıtlı olması
Duran varlığın yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunması
Duran varlığın işletmede bir yıldan fazla kullanılması
Duran varlık değerinin belli bir miktarın üzerinde olması

Hangi Varlıklar Amortisman Olarak Ayrılabilir?

Vergi Usul Kanununun 269 sayılı maddesinde amortize edilebilecek mallar yer alır. Gayrimenkuller, tesisat makineleri, gemi ve diğer taşıtlar bu mallara örnek verilebilir.  Ev döşemek için gereken eşyalar ile aletler de amortize edilebilir. Ahşap, kerpiç, beton, tank, fabrika, atölye, istasyon, demir, çelik, ev, apartman ve emsal binalar, prefabrik yapılar, seralar, sıvı gaz buharlaştırıcılar, nakış makineleri, doğalgaz basınç ölçüm istasyonları da amortisman konusu edilmeye uygundur.

Amortisman Tablosu Nasıl Hazırlanır?

Bir şirketin sabit varlıklarının, amortisman giderinin ve sermaye harcamalarının değerini tahmin etmek için finansal modellemede bir amortisman planı gereklidir. Amortisman, ekonomik bir varlık tükendiğinde ortaya çıkar. Ekonomik varlıklar, farklı türden maddi duran varlık, fabrika ve ekipmandır.  Her yöntem, giderin bir kısmını bir dizi dönemde mali tablolara yansıtılacak şekilde hesaplar ve sonunda giderin tamamının muhasebeleştirilmesiyle sonuçlanır.

Düz Amortisman

Varlığın kurtarma değerini, yani ömrünün sonunda beklenen satış değeri belirlenir. Satın alma fiyatını ve varlığın beklenen ömrü yıl cinsinden belirlenir.

Varlığın kurtarma değeri satın alma fiyatından çıkarılır. Önceki adımda bulunan fark, yıl cinsinden beklenen ömre bölünür. Bölüm sonucu doğrusal yönteme göre yıllık amortisman tutarını verecektir. Varlığın ömrünün, her yılı için bu tutar kullanılır. Bu yöntem, makine atölyesi ekipmanı gibi zaman içinde makul bir sabit oranda bozulması beklenen varlıklar için en uygun olanıdır.

(Fiyat - kurtarma değeri) / beklenen ömür = Yıllık amortisman

Üretim Birimleri Yöntemi

Varlığın satın alma fiyatı ve hurda değeri belirlenir ve ömrü boyunca yıllık olarak üretmesi beklenilen toplam birim sayısı tahmin edilir. Satın alma fiyatı, hurda değerinden çıkarılır.

Her yıl için üretilmesi beklenen birimlerin, varlığın ömrü boyunca beklenen toplam birimlere bölünmesi ve ardından her yıl için amortismanın bulunması için sonucun fiyat ve hurda değeri farkıyla çarpılır. Bu yöntem, yalnızca özel siparişler için kullanılan makineler gibi sabit bir oranda kullanılmayacak olan varlıklar için en iyisidir. Denklem şu şekildedir

(cari yılda üretilen birimler / kullanım ömrü boyunca üretilen birimler) x (fiyat - hurda değeri) = Cari amortisman

Azalan Bakiye Yöntemi

Varlığın kurtarma değeri, satın alma fiyatı ve beklenen ömrü yıl cinsinden belirlenir ve varlığın beklenen ömrünün her yılı için defter değeri veya piyasa değeri tahmin edilir. İlk yılın defter değerini ayarlamak için satın alma fiyatı kullanılır. Sonraki her yıl için defter değeri tahmin etmek için önceki yılın amortisman tutarı mevcut defter değerinden çıkarılır.

1,5 yıl cinsinden beklenen yaşam süresine bölünür. O dönem için amortisman tutarının belirlenmesi için sonuç her dönem için tahmini defter değeri ile çarpılır.

Denklem, (1,5 / ömür) x cari defter değeri = cari amortisman şeklindedir. Bilgisayar gibi değerlerinin çoğunu ilk yıllarında kaybeden varlıklar bu yönteme en uygun olanlardır.

İlk yıllarda azalan bakiye yönteminden daha yüksek bir oranda masrafa neden olan çift azalan bakiye yöntemini kullanmak istiyorsanız, ikinci adımın başında beklenen yaşam süresine 1,5 yerine ikiye bölün. Denklem (2/ömür) x cari defter değeri = cari amortisman şeklindedir.

Amortisman Oranı Nedir?

Amortisman oranı, bir varlığın tahmini üretken ömrü boyunca amortismana tabi tutulduğu yüzde oranıdır. Ayrıca, bir şirket tarafından bir varlığa yapılan uzun vadeli yatırım, şirketin varlığın faydalı ömrü boyunca vergiden düşülebilir bir gider olarak talep ettiği yüzdesi olarak da tanımlanabilir. Her varlık sınıfı için farklıdır. Şirketlerin amortisman hesaplaması yapmak istediklerinde güncel amortisman oranlarını kontrol etmeleri gerekir. Bunun için en sağlıklı yol Gelir İdaresi Başkanlığının internet sitesindeki Amortisman listesini kontrol etmektir. Binek otomobil amortisman, bilgisayar amortisman süresi, ticari araçlarda amortisman, yazarkasa amortisman oranı, demirbaş amortisman oranları gibi birçok değer amortisman tablosu üzerinden öğrenilebilir.

Amortisman Oranı Değiştirilebilir mi?

Hem amortisman yöntemi hem de faydalı ömür, muhasebe tahminlerindeki değişikliklerdir. Uluslararası Muhasebe Standartlarının (UMS) 16. standardı, amortisman yöntemini, faydalı ömürleri ve kalıntı değerleri en az her mali yıl sonunda revize edilmesi ve yeni beklenti farklı ise muhasebe tahminindeki değişikliğin muhasebeleştirilmesi gerektiğini belirtir. Dönem boyunca bir kereden daha sık revize edilebilir. Ayrıca UMS 8 Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalar standardı, muhasebe tahminlerinde değişiklik yapmayı sadece yıl sonu ile sınırlamaz.

Birikmiş Amortisman Nedir?

Birikmiş amortisman hesabı, işletmede kullanılan fakat maddi olmayan varlıkların değerlerinin kullanım süresi içerisinde sıfırlanabilmesini sağlamak için yapılan bir hesaplama yöntemidir. Makinenin veya başka bir varlığın yıpranmasıyla ilgilidir. Yıl sonu vergi indirimleri yapılırken, bir şirket satıldığında ve varlıkların uygun bir değerlemesi gerektiğinde önemli bir husus olan gerçek değerini belirtmeye yardımcı olur. Satışı yapılan, devredilen ya da kullanım ömrü sıfırlanan varlıklar, birikmiş amortisman hesaplamasına borç olarak kaydedilir.

İşletme marka patenti için 20.000TL ödeme yapmış olsun. Patent hakkı süresi de 5 yıl olarak kabul edilsin. Bu duruma göre birikmiş amortisman hesabı aşağıdaki gibidir.

Haklar hesabı borç tutarı = 20.000TL

Düşülecek KDV tutarı (%20) = 4.000TL

Toplam borç 20.000+ 3.600 = 24.000TL ise,

Bu durumda işletmenin patent hakkı alacağı da 24.000TL’dir.

Amortisman oranı 1/ ekonomik ömür=1/5 = 02.

20000*0.2= 4000TL yıllık amortisman tutarıdır.