YEKDEM Nedir?

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması anlamına gelen bu kavram ile teşvik edilen santrallerin teşvik mekanizmaları ve genel olarak oluşan toplam maliyetin ve/veya tedarikçilerin tüketimlerine olan oransal maliyeti kastedilmektedir.

Geçmişe Yılların YEKDEM Bedelleri

Tedarikçi faturalarında anlaşmaya göre doğabilecek YEKDEM GDDK (geçmişe dönük düzeltme kalemi) fatura kaleminin mi yoksa yıllara/aylara sari gerçeklemiş TL/MWh cinsinden YEKDEM birim bedellerinin mi kastedildiği önem arz etmektedir.

Geçmişe dönük YEKDEM GDDK kalemi de tedarikçileri ile tüketiciler arasındaki sözleşme hükümlerine bağlı olacak şekilde bir faturalama kalemi olabilmekte ya da sadece üstte bahsedilen YEKDEM farkı fatura edilebilmektedir.

	2024	2022	2021	2020	2019	2018	2017	2016	2015
Ocak	208,35	0,02753	107,50	59,00	81,57	34,93	26,51	18,50	2,12
Şubat	263,87	0	118,30	77,20	69,97	39,15	28,88	32,40	6,26
Mart	323,22	0	133,11	139,50	90,89	65,78	43,94	37,48	9,28
Nisan	306,84	0	171,27	233,30	142,15	55,37	53,47	32,45	14,19
Mayıs	391,74	0	155,47	230,70	156,41	69,02	51,68	34,08	13,05
Haziran	376,78	0	114,62	112,07	111,58	72,55	39,18	23,25	10,01
Temmuz	257,13	0	94,01	103,96	62,03	56,49	26,68	24,56	9,05
Ağustos	217,37	0	67,22	101,01	66,72	68,36	25,34	15,51	6,59
Eylül	225,77	0	81,47	93,98	60,77	55,94	19,28	19,88	6,26
Ekim	299,44	0	63,33	92,66	58,90	49,64	29,09	20,92	9,75
Kasım	220,28	0	22,21	111,65	51,87	47,09	27,56	21,84	10,34
Aralık	179,51	0	1,57	92,10	52,38	50,65	41,34	11,51	7,89

*Tabloda yer alan 2024 yılı YEKDEM birim bedelleri 28.12.2023 tarihli, 12319 sayıılı EPDK kurul kararında belirtilen resmi tahminlemelerdir. 30.12.2023 tarihli resmi gazetede yayınlanmıştır.

Üretim Tipine Göre YEKDEM Teşvik Değerleri Ne Kadar?

YEK Kanununa ekli 1. Sayılı ve 2. Sayılı Cetvellerde üretim tipine göre santrallerin faydalanabileceği teşvikler belirtilmektedir. İlgili kanuna göre aşağıdaki tablodaki teşviklerden santraller kaynaklarına göre 31.12.2020 tarihinden önce işletmeye girmiş olma koşulu ile 10 yıl süre ile YEKDEM teşviklerinden faydalanmaktadır. Bu fiyatlara 2 Sayılı Cetveldeki yerli malzeme kullanılan parçalara göre ilave edilen teşvikler dahil değildir.

Kaynak	Birim Teşvik	TL Karşılığı (11/21)	Referans PTF (11/21)	Referans Tüketici Fiyatı (11/21)
Hidroelektrik	0,073 USD/kWh	0,73 TL/kWh	0,841 TL/kWh	0,71 TL/kWh
Rüzgar	0,073 USD/kWh	0,73 TL/kWh	0,841 TL/kWh	0,71 TL/kWh
Jeotermal	0,105 USD/kWh	1,05 TL/kWh	0,841 TL/kWh	0,71 TL/kWh
Biyokütle	0,133 USD/kWh	1,33TL/kWh	0,841 TL/kWh	0,71 TL/kWh
Güneş	0,133 USD/kWh	1,33 TL/kWh	0,841 TL/kWh	0,71 TL/kWh

01.01.2022 sonrası YEKDEM teşvik birim fiyatlarının ne olacağı henüz belirlenmemiş olup gerek yatırımcılar gerek Rüzgâr, Güneş, Jeotermal ilgili dernekler tarafından sık sık yatırımların da yapılabilmesi, yatırımcıların ve piyasaların önünü görebilmesi açısından bir an önce belirlenmesi gerektiği değerlendirilmektedir.

YEKDEM Maliyeti Nedir?

YEKDEM kapsamında mevzuat gereği tedarikçilerin üstlendiği YEKDEM kapsamındaki santrallerin teşvik edildiği, ilgi tedarikçiye düşen ve/veya tamamı olarak da ifade edilebilecek katlanılan toplam maliyettir.

Tedarikçi için elektrik enerjisi tedarik maliyetinin temel, büyük ve önemli kalemlerinden biri haline gelmiştir. (2016 yılından itibaren YEKDEM yönetmeliğinde yapılan değişiklikle beraber ülkemizde $ kurunun da sürekli artış göstermesi; tedarikçiler üzerinde sürekli artan YEKDEM maliyeti oluşmasına başlangıç teşkil etmiştir.)

Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim yerlerinin kurulmasına destek olmak amacıyla kurgulanan bu sistemde üretim merkezlerinin türüne bağlı olarak devletin garantörlüğünde ücretlendirmeler farklılıklar göstermektedir. Faturalardaki şeffaflık kavramı desteklendikçe YEKDEM maliyetlerinin teknik ve yasal zemini önem kazanmaya başlamıştır.

YEKDEM Farkı Nedir?

İhtimal dahilinde öngörülen YEKDEM birim bedelleri ile gerçekleşen YEKDEM birim bedelleri arasındaki farkın müşterinin gerçekleşen tüketimi ile çarpılarak, faturaya yansıtılması gereken doğru tutarın YEKDEM fark tutarı olarak takip eden dönem ve/veya dönemlerde tedarikçi tarafından faturaya yansıtılan bedeldir. İhtimal dahilinde öngörülen birim bedelleri, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından her yıl sonunda bir sonraki yıl için açıklanan tahmini YEKDEM bedelleri olabilir.

EPDK tarafından kimi zaman yıl içinde, yılın ikinci yarıyılı ya da kalan ayları için iki defa öngörü açıklanabilmektedir. YEKDEM birim bedelleri ise EPİAŞ nezdinde tüm piyasa katılımcılarının mali uzlaştırmaları kesinleştiğinde, Tedarikçiler üzerine düşen kesinleşmiş YEKDEM birim maliyetini ifade etmektedir. Bu tür fark bedeller genellikle tedarikçi ile tüketici arasında piyasa maliyetleri, diğer bir deyişle tedarik maliyetleri üzerine oransal veya miktar üzerinden bir kar marjı konularak faturalamanın yapılacağı sözleşmelerde doğmaktadır. Diğer bir ifade ile son kaynak tedarik tarifesi kapsamında serbest tüketici tanımı gereği yüksek tüketimli aboneler ile yapılan sözleşmelerden kaynaklanan faturalarda doğmaktadır. Örneklendirmek gerekirse; tüketici ile (PTF+YEKDEM)*(1+% Kar Marjı) ile bir sözleşme imzalandığını farzedelim. YEKDEM birim bedeli henüz kesinleşmemiş olmasına rağmen ay sonunda gerçekleşen tüketim üzerinden bir an önce faturalama yapılması gerekmektedir. Yukarıda ifade edilen metodoloji ile kesinleşen PTF ve EPDK tarafından öngörülen YEKDEM birim bedelleri toplamına sözleşmede anlaşılan Kar Marjı eklenerek faturalama işlemi geciktirilmeksizin gerçekleştirilebilmektedir. Ay içinde EPİAŞ mali uzlaştırmalar kesinleştikten ve gerçekleşen YEKDEM birim bedelleri belirlendikten sonra takip eden dönem/dönemlerde sözleşmeye göre YEKDEM farkından kaynaklı tutarlar fatura edilebilmektedir.

YEKDEM Fiyatı Nedir?

Yukarıda izah edildiği üzere, bir dönemde bütün elektrik piyasası katılımcılarının mali uzlaştırmaları kesinleştiğinde Tedarikçiler üzerinde oluşan; ilgili tedarikçinin katlandığı YEKDEM maliyetinin (TL.) tüketimine oranı (MWh) olarak ifade edilebilecek YEKDEM birim bedeli / fiyatı; aslında o dönemde oluşan YEKDEM fiyatıdır. (TL/MWh) YEKDEM kapsamındaki ve diğer tüm üreticilerin üretim miktarları ile tüm tedarikçilerin, Görevli Tedarik Şirketi ve Görevli Dağıtımların tüketim miktarları belli olduğunda Gün Öncesi Piyasası, Gün İçi Piyasası ve Dengeleme Güç Piyasasında oluşan fiyatlar nezdinde EPİAŞ tarafından hesaplanan mali uzlaştırmalar ifade edilmektedir.

YEKDEM Geliri Nedir?

YEKDEM geliri, YEDEM kapsamındaki üreticilerin teşvik edilen fiyatlar ile üretim miktarlarının çarpılmasından kaynaklı gelirleri olarak ifade edilebileceği gibi; piyasa katılımcısı olan tedarik firmalarının da mali uzlaştırma yapısından kaynaklı YEKDEM geliri olarak isimlendirilen EPİAŞ ile arasında faturalandırılan bir fatura kalemi de olmaktadır. Aslında üretici açısından toplam teşvik edilen gelirin tamamı YEKDEM geliri olarak görülebileceği gibi mali uzlaştırma neticesinde EPİAŞ ile arasında yapılan faturalama kalemlerinden sadece biri YEKDEM geliri olarak, toplam teşvik edilen tutardan; GÖP(Gün Öncesi Piyasası)’den elde edilen gelir hariç kısmını ifade edebilmektedir. Tedarikçi açısından bakarsak YEKDEM gideri ile YEKDEM geliri arasındaki farkın (TL.) toplam tüketime oranı; tüm konuya mevzubahis YEKDEM fiyatını / birim bedelini (TL/MWh.) ifade etmektedir.

Gün Öncesi Piyasası, elektriğin teslimat gününden bir gün öncesinde, elektrik ticareti ve dengeleme faaliyetleri için kullanılan, Piyasa İşletmecisi tarafından işletilen, organize bir piyasadır.

Gün Öncesi Piyasası;

Elektrik enerjisi referans fiyatını belirlemek,
Piyasa katılımcılarına, ikili anlaşmalarına ek olarak bir sonraki gün için enerji alış ve satış yapma fırsatı tanıyarak, kendilerini dengeleme olanağını sağlamak,
Sistem İşletmecisine gün öncesinden dengelenmiş bir sistem sağlamak,
Büyük çaplı ve süreklilik arz eden kısıtlar için, teklif bölgeleri oluşturularak, Sistem İşletmecisine gün öncesinden kısıt yönetimi yapabilme imkânı sağlamak amaçlarını taşımaktadır.

Gün Öncesi Piyasasına katılım zorunlu değildir.

Piyasa Katılım Anlaşmasına ilave olarak Gün Öncesi Piyasası Katılım Anlaşması’nın imzalanması zorunludur.
Portföy bazlıdır.
Her katılımcı kendi portföyünü dengelemektedir.

Dengeleme Güç Piyasasında;

Kısıtlar, beklenmedik arızalar, kesintiler vb durumlar yaşandığında sisteme giren/çıkan enerji miktarı öngörülmedik şekilde değişebilmektedir.
Bu sebeple şebekenin gerçek zamanlı ve sürekli olarak dengelenmesi (arz ve talebin eşitlenerek frekansın korunması) gerekmektedir.

Dengeleme ve sistem güvenliği TEİAŞ’ın sorumluluğundadır.

Dengeleme Güç Piyasasını da TEİAŞ işletmektedir.
Dengeleme Birimi: 10 MW’lık, 15 dk içerisinde tepki verebilen birim, DGP’ye katılım zorunludur.

Pratikte: üretim üzerinden (YAL/YAT) talimatı verilmesiyle gerçekleştirilir.

Aynı uzlaştırma döneminde hem YAL hem YAT üretilebilir, net talimat hacmi SMF’yi verir.
İdeal DGP düşük hacim, düşük maliyet fakat yeterli kapasite&rezerv
Talimat vermek her zaman ekstra maliyet yaratmaktadır.

Gün İçi Piyasası;

GÖP ve DGP ile birlikte çalışan,
Dengesizliği azaltma amacı taşıyan,
Fiziksel teslimat zorunluluğu olan ve
Fiziki teslimattan 60 dakika öncesine kadar “Sürekli Ticaret” in yapıldığı piyasadır.

Sistem ve Piyasa İşletmecisi Açısından; İletim sisteminin güvenliğine yaptığı katkı, Dengesizlik hacminde ve talimat miktarında azalma, Piyasalardaki likiditenin artması nedeniyle ihtiyaç duyulmaktadır. Piyasa Katılımcısı Açısından; İlave ticaret imkanı, GÖP’te maksimum 36 saate varan fark, öngörülemeyen nedenlerle oluşan dengesizliği gerçek zamana daha yakın giderme bakımından ihtiyaç duyulmaktadır.

PTF referans fiyat olması sebebiyle ikili anlaşmalar piyasasına fiyat sinyali sağlamaktadır. Türkiye Elektrik Piyasasında ikili fiyat uygulaması bulunmaktadır. Söz konusu iki fiyat (PTF ve SMF) piyasa katılımcılarının tekliflerine göre piyasa koşullarında belirlenir. Bu ikili fiyat aylık uzlaştırma işlemlerinde kullanılmaktadır.