Reaktif enerji özellikle orta ve büyük ölçekli, manyetik alan ile çalışan motorların bulunduğu sanayi işletmelerinde hem verimlilik hem de maliyet bakımından takibinin yapılması gereken çok önemli bir konudur. Bu gibi tesislerde, sözleşme gücü 9kW üzeridir ve enerji tüketimi sırasında oluşabilecek yük dengesizliklerinin ve dolayısı ile sistemde oluşabilecek zararların kontrol altında tutulabilmesi için kompanzasyon sistemi kurmaları dağıtım şirketleri tarafından şart koşulmuştur.
Reaktif Enerji Bedeli Hesaplama
Yukarıda da değinildiği gibi reaktif enerji tüketimi ve bundan kaynaklanan bedel, reaktif enerji, reaktif ceza bedeli gibi bilinse de aslında reaktif enerji tüketimi de endüktif ve kapasitif enerji tüketimleri ve bunların fatura edilmesinden kaynaklanmaktadır. Reaktif enerji tüketimi, sayaç üzerinden okunan endüktif ve kapasitif enerji tüketimlerinin okunması ile tespit edilir. Ancak reaktif enerji tüketiminin olması her durumda reaktif enerji bedeli ödeneceği anlamına gelmez. Bir üst kısımda ilgili kurul kararı ile belirlenen endüktif ve kapasitif tüketim limitlerini geçen abonelere reaktif enerji tarifesi uygulanır.
Kompanzasyon sistemleri aktif ve reaktif güçler arasındaki dengeyi sağlarlar. Ancak düzenli kontrol edilmemesi veya kompanzasyon sisteminde oluşabilecek bir arıza, reaktif enerji bedelinin doğmasına sebep olacaktır. Bunun önüne geçmek için tüketim değerlerinizi düzenli olarak takip etmeli ve kompanzasyon sisteminizin düzenli olarak kontrol ve bakımlarını yaptırmanız gereklidir.
Aktif, endüktif ve kapasitif tüketim değerleri, bu tüketimleri ölçebilen sayaçlar üzerinden düzenli olarak takip edilebilir. Bu tüketim değerlerini ölçebilen sayaçlara kombi sayaç denir. Sayaç üzerinde yer alan;
- 1.8.0 değeri; Aktif Güç (Kwh) tüketimini,
- 5.8.0 değeri; Endüktif Reaktif Güç (Kvarh) tüketimini,
- 8.8.0 değeri; Kapasitif Reaktif Güç (Kvarh) tüketimini ifade eder.
Reaktif tüketim miktarını hesaplamak için belirli aralıklarla bu tüketim miktarlarını sayaç üzerinden tespit etmeniz gereklidir. Örneğin; 01.01.2020 tarihi ile 31.01.2020 tarihlerinde sayaç üzerinden endeks değerlerinin okunduğunu ve sayaç çarpanının 1 olduğunu ve okunan endeks değerlerinin aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım.
| ÖRNEK TÜKETİM HESAPLAMA TABLOSU | AKTİF ENERJİ (kWh) 1.8.0 | ENDÜKTİF ENERJİ (kVAR) 5.8.0 | KAPASİTİF ENERJİ (kVAR) 8.8.0 |
|---|---|---|---|
| İLK ENDEKS (01.01.2020) | 6540 | 960 | 850 |
| SON ENDEKS (31.01.2020) | 7450 | 1230 | 920 |
| TÜKETİM MİKTARI | 910 | 270 | 70 |
| AKTİF ENERJİYE GÖRE ORANI | 29,7% | 7,7% |
Yukarıdaki örnekte Endüktif enerji tüketiminin aktif enerji tüketimine oranının %29,7 olduğu görülmektedir. Böyle bir durumda, ilgili aboneliğin sözleşme gücü 50 kVA altında ise reaktif enerji bedeli yansımayacaktır. Ancak kurul kararı doğrultusunda; sözleşme gücü 50 kVA üzerinde ise; endüktif tüketim oranı %20’yi aştığından tabi olduğu elektrik tarifesine göre reaktif enerji tüketim bedeli fatura edilecektir.
Reaktif Enerji Nedir?
Reaktif enerjinin ne olduğunu anlayabilmek için elektrik enerjisini teknik anlamda biraz daha anlamak gereklidir. Günümüzde elektrik enerjisinin transferi çoğunlukla alternatif akım şeklinde yapılmaktadır. Sanayi ve konutlarda genellikle alternatif akım kullanılır. Elektrik santrallerinde üretilen elektrik de alternatif akım ile nakil hatlarında taşınır. Alternatif akım zamana göre periyodik olarak yön ve şiddet değiştiren akım türüdür. Doğru akım ise elektriksel yönü ve şiddeti değişmeyen akım türüdür. Doğru akımda elektriğin taşınması yüksek potansiyelden düşük potansiyele doğru akması ile gerçekleşir. Alternatif akımın doğru akıma göre, üretim, nakil gibi çeşitli kolaylıkları bulunmaktadır ve bu doğrultuda kurulması gereken alt yapı maliyeti daha düşüktür.
Alternatif akımda gerilim ve akımın birlikte değerlendirilmesi gerekir. Alternatif akım tek fazlı ve üç fazlı sistemler olarak kullanılabilir. Ancak alternatif akım zamana göre yön ve şiddet değiştirdiği için tek fazlı alternatif akım özellikle elektrik motorlarının çalışmasında sorun teşkil eder. Bu sebeple, sabit gücün elde edilebilmesi için birbiri ile paralel çalışan üç güç hattı gerekir. Bu durumda her akım fazı bir diğerine göre 1/3 oranında kayar. Günümüzde avantajları sebebi ile şebekelerde 3 fazlı alternatif akım kullanılmaktadır.
Elektrik ile çalışan sistemler şebekeden aktif güç (W) ve reaktif güç (VAR) olarak iki tipte güç çekerler. Reaktif güç de endüktif ve kapasitif güç olarak ikiye ayrılır. Aktif güç, enerjinin işe dönüşen kısmıdır. Reaktif güç ise, reaktif güce ihtiyaç duyan sistemlerde manyetik devrenin başlaması için sistemden çekilip sonra sisteme geri verilen güçtür. Yani reaktif güç işe dönüşmez, anlık olarak devrede depo edilip sisteme geri verilir. Örneğin, asenkron motorlar, senktron motorlar, transformatörler, kaynak makineleri gibi cihazlar manyetik alanın oluşması için sistemden reaktif güç çekmeye ihtiyaç duyarlar. Bu süreci bir arabanın marş motorunu başlatmaya benzetebiliriz. Eğer sistemdeki reaktif güç miktarı artarsa, voltaj düşüklükleri, iletim kayıpları, sistem elemanlarının zarar görmesi gibi sonuçlar doğurabilir. Yani reaktif güç hem bir ihtiyaç hem de kontrol altında tutulması gereken bir sorundur.
Reaktif Enerji (Reaktif Ceza) Bedeli Nedir?
Sistemin kurulu gücüne göre reaktif tüketim oranlarına sınırlama getirilmiştir. Bu limitlerin üzerine çıkan reaktif enerji tüketimi, devrede güç dengesizliklerine neden olarak sisteme zarar verdiğinden limiti aşan reaktif enerji tüketimi için bir bedel ödemek zorundadır. Bu bedel genel olarak reaktif ceza bedeli olarak bilinse de, aslında sistemin gücüne göre fazla yapılan reaktif enerjisi tüketim bedelidir. Elektrik faturalarına yansıması olası bu ek bedelden kaçınmak ve sistemin güvenliğinin sağlanması için reaktif güç kompanzasyonunun yapılması gereklidir.
Reaktif Enerji Tarifesi Ne Kadar?
Reaktif enerji tüketim bedelleri her 3 aylık dönemde EPDK tarafından yayınlanan elektrik tarife tablolarında açıklanır. Ocak 2025 için reaktif enerji bedeli kVARh başına 1.966895 TL'dir.
Kimler Reaktif Enerji Bedeli Öder?
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun 31.12.2015 tarihinde 29579 sayılı resmi gazete ile yürürlüğe giren Dağıtım Lisansı Sahibi Tüzel Kişiler ve Görevli Tedarik Şirketlerinin Tarife Uygulamalarına İlişkin Usul ve Esasların 13. Maddesine göre, “Mesken aboneleri, aydınlatma aboneleri, tek fazla beslenen aboneler, bağlantı gücü 9 (dokuz) kW’a (dahil) kadar olan aboneler ile sisteme enerji veren üreticilere veriş yönünde 16 ncı maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen durumlarda reaktif enerji tarifesi uygulanmaz.” .
Yine aynı kurul kararı doğrultusunda, aşağıdaki hallerde reaktif enerji tüketim tarifesi uygulanır. .
Kurulu Gücü 50 kVA altı için:
- Reaktif Endüktif (RI) kVARh / Aktif Tüketim kWh oranının %33'ü geçmesi halinde
- Reaktif Kapasitif (RC) kVARh / Aktif Tüketim kWh oranının %20'yi geçmesi halinde
Kurulu Gücü 50 kVA üstü için:
- Reaktif Endüktif (RI) kVARh / Aktif Tüketim kWh oranının %20'yi geçmesi halinde,
- Reaktif Kapasitif (RC) kVARh / Aktif Tüketim kWh oranının %15'i geçmesi halinde,
Ayrıca,
- Endüktif ve kapasitif sayaçların her ikisinin birden kullanıcı kusuru sebebiyle değer kaydetmemesi (sıfır değer kaydetmesi) halinde, çekilen aktif enerjinin 0.90 katı (yüzde doksanı) kadar endüktif reaktif enerji miktarı üzerinden reaktif enerji bedeli fatura edilir.
