Karşılaştırma yapmak istediğiniz sektörü seçin!
Radyoaktif atık, insan sağlığı ve çevreye doğrudan zararları olan, bu yüzden özel yöntemlerle saklanması, taşınması ve bertaraf edilmesi gereken bir atık türüdür.
Nükleer atık yönetimi, endüstri ve tıp gibi alanlarda üretilen radyoaktif atıkların depolama ve bertaraf yöntemlerini düzenleyen yönetim yaklaşımıdır. Türkiye’de nükleer atık yönetimi yetkisi “Radyoaktif Atık Yönetimi ve Depolama Tesisleri” hususundaki 2690 sayılı yasal düzenleme ile Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’na (TAEK) verilmiştir. TAEK bünyesinde Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi bünyesinde orta ve düşük seviyeli nükleer atıklar için işleme ve geçici depolama merkezi kurulmuştur.
Nükleer atık yönetimi konusunda en aktif çalışma yapan kurumlardan biri, Kanada’da yer alan Nuclear Waste Management Organization (NMWO)’dur.
Yüksek seviyeli atık taşıma kapları, radyasyonu uzun süreli olarak tolere edebilen yapıda çelik, beton veya camdan imal edilen kaplardır. Aşağıdaki görselde yüksek seviyeli atık taşıma ve depolama kabının iç dizaynını görebilirsiniz:
Nükleer atık deposu, radyoaktif atıkların özel şartlarda depolandığı, olası çevresel zararlarının yok edildiği veya azaltıldığı depolardır. Nükleer atıklar, ilgili radyoaktif maddenin türüne göre beton, çelik veya cam olabilir.
Nükleer atık depolama yöntemi, nükleer atık türüne ve bu atığın radyoaktivite seviyesine göre değişir. Radyoaktivite arttıkça koruma yöntemleri de genişler ve denetim sıkılaşır. En iyi nükleer atık depolama materyali çeliktir.
Bir atomun çekirdeğindeki nötron sayısı, proton sayısından fazla ise bu atom çekirdeğindeki nötronlar, etrafına ışıma saçarak parçalanır. Bu parçalanma sonucunda ortaya çıkan ışınıma radyasyon adı verilir. Nükleer enerji üretimi, atomun parçalanarak yüksek enerji üretmesi prensibine dayalı bir yöntemdir ve bu üretim sonucunda atık haline gelen parçalanmış atomlar radyasyon yayar.
Nükleer atıkların radyasyon yayılımı yok etmek ve azaltmak için şu yöntemler kullanılır.
Kanada’da nükleer atık depolama işlemleri Ontario, Quebec ve New Brunswick’teki nükleer enerji sahalarında ve Ontario’daki Kanada Atom Enerjisi Şirketi’ne ait Manitoba ve Chalk River Laboratuvarları’nda saklanmaktadır.
Türkiye’de nükleer enerji üretimi olmadığından, tıbbi ve araştırma amaçlı düşük ve orta seviyeli nükleer atıklar TAEK’e bağlı Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi bünyesinde işlenir ve depolanır. Akkuyu ve Sinop’ta inşaatları devam eden nükleer enerji santralleri için nükleer atık depolarının kurulması proje planları dahilindedir.
Nükleer atıklar, fisyon öncesi sahip oldukları potansiyel enerjinin %90’ını fisyon sonrasında korumaya devam eder. Bu sebeple nükleer atıkların tekrar kullanımı doğrultusunda çalışmalar birçok ülkede yapılır. ABD, nükleer atıkları geridönüştürmüyor olsa da Fransa ile birlikte bu alanda çalışmalar yapan bir ülkedir.
1987 yılında Nevada’daki Yucca Dağı’nın ABD Kongresi tarafından nükleer atık depolaması için uygun görülmesinin sebepleri şunlardır:
Ancak nükleer atıkların 25-30 yıl kadar daha nükleer enerji üretim sahalarında tutulmasında bir sakınca görülmemesi sebebiyle Yucca Dağı Projesi dondurulmuştur.
Dünyada her yıl 12 bin ton yüksek seviyeli radyasyon yayan (HLW) nükleer atık üretilir. ABD, yılda 2 bin ton ile en fazla nükleer atık üreten ülkedir.
Dünyada şu anda 370 bin ton nükleer atık bulunur. Nükleer atıklar genellikle şu bölgelerde depolanır:
Dünyada en fazla nükleer atığın bulunduğu bölge ise Yucca Dağı’dır.
Nükleer atıklar düşük, orta veya yüksek seviyede radyasyon yayma ve etki süresine sahip olabilir. Atığın türüne göre radyoaktivitesi 65 yıl ila 100 bin yıl arasında sürer.
ENEA yetkilisi Fonti’ye göre İtalya, Fransa, İsviçre, Almanya ve ABD, Somali açıklarına 600 varil nükleer atık bırakmıştır. Fonti’nin iddiasına göre nükleer atık taşıyan gemiler Somali açıklarında, korsanlar tarafından saldırıya uğramış gibi gösterilerek batırılıyor. Somali ile birlikte Kenya’da da aynı işlemin, yerel milislere silah vermek karşılığında yapıldığı iddia ediliyor.
Nükleer atıklar Fransa’da La Hague’deki tesislerde çelik varillere koyularak ara depolama amacıyla Cigeo’ya gönderilir. Ardından jeolojik olarak deprem riski bulunmayan ve su kaynaklarından uzak bölgelerde gömülür.
Nükleer atıklar düşük dereceli atık, orta dereceli atık ve yüksek dereceli atık olarak üçe ayrılır. Bu nükleer atık sınıflarının özellikleri şöyledir:
Volkanlar dünya yüzeyindeki en yüksek sıcaklığa sahip bölgeler olarak bilinse de uranyum gibi nükleer enerji üretiminde kullanılan bir atomu etkisiz hale getirmek için yeterli değildir. Volkanların en yüksek iç sıcaklığı 1.315 santigrat derecedir. Uranyum atomunu radyoaktiviteden temizlemek ve tamamen zararsız hale getirmek içinse yaklaşık 10.000 santigrat derece gerekir. Bu da güneşin merkezindeki sıcaklıkla hemen hemen eşittir.
Nükleer atıkların gömülmesi, en iyi bertaraf yolu olarak kabul edilir. Ancak bu yöntemden verim alınabilmesi için şu şartlara dikkat edilmelidir.
Yüksek seviyeli radyoaktif atıklar genellikle camlaştırma yöntemi ile eritilerek çelik tanklara doldurulur ve katılaşması sağlanır. Ardından bu nükleer atıklar 500 ile 1000 metre derinliğe gömülür. HLW olarak sınıflandırılan bu atıkların doğada var olma süresi yaklaşık 100 bin yıldır. Sızıntı oluşması halinde ortaya çıkabilecek durumlar ise şunlardır.
Avustralya, %33 ile dünyanın en büyük uranyum rezervine sahip olan ülkesidir. Ancak Avustralya’da nükleer enerji kullanılmaz. Avustralya’da nükleer atık depolaması için 100’ün üzerinde tesis bulunur ve ülkedeki nükleer atıkların %85’i Sydney’deki reaktörde üretilen nükleer tıp atıklarıdır.
Radyasyona maruz kalmanın sağlığa zararları şunlardır.
Radyoaktif maddeler toprağın 500 ila 1000 metre altındaki depolarda biriktirilerek bertaraf edilir.
Radyoaktif atık örnekleri şunlardır.
Nükleer enerji doğru yöntemlerle uygulandığında çevreyi güneş enerjisinden dahi daha az kirleten bir yöntemdir. Nükleer enerji üretimindeki şu olası risk unsurları ortadan kaldırıldığında nükleer enerji ile sıfır karbon salınımına sahip bir şekilde enerji üretmek mümkündür.
Nükleer enerji mühendisi, bir nükleer santraldeki tüm süreçleri yöneten kişidir. Dolayısıyla nükleer enerji mühendisi, nükleer atıklarla ilgili prosedürlere hakim ve olası senaryolara hazırlıklı olmalıdır.
1 GW elektrik üretim kapasitesine sahip bir nükleer santral yılda 25-30 ton nükleer atık üretir.
Nükleer reaktörlerin nükleer atık üretimi, enerji üretimi ile doğru korelasyona sahiptir. 500 MW gücündeki bir nükleer reaktör yılda 15 ton kadar nükleer atık üretir.
