Kişi Başına Düşen Milli Gelir Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Kişi Başına Düşen Milli Gelirin Ekonomik Anlamı

Kişi başına düşen milli gelir, bir ülkenin net kazancının ülke nüfusuna bölünmesi ile elde edilir. Milli gelir, ülkenin refah seviyesinin ve ekonomik durumunun bir göstergesiyken kişi başına düşen milli gelir, ülke vatandaşlarının yaşam standartlarının bir göstergesidir. Ülke ekonomisi diğer ülke ekonomileri ile karşılaştırılırken kişi başına düşen milli gelir baz alınır. Milli gelir, tek başına vatandaşların refahını göstermek için yeterli kabul edilmez.

Kişi Başına Düşen Milli Gelir Nasıl Hesaplanır?

Kişi başına düşen milli gelir hesaplanırken öncelikle milli geliri bulmak gelir. Milli gelir, 3 yöntemle hesaplanır:

Üretim Yöntemi: Bir takvim yılı içerisinde üretilen nihai mal ve hizmetlerin toplam değeri dikkate alınır.
Gelir Yöntemi: Belir bir dönemde üretime katılan faktörlerin gelirleri baz alınır.
Harcama Yöntemi: Ülke ekonomisine dahil edilen bütün harcamalar dikkate alınır.

Milli gelire ulaşıldıktan sonra aşağıdaki formül kullanılarak kişi başına düşen milli gelire ulaşılabilir:

Kişi Başına Düşen Milli Gelirin Ekonomik ve Sosyal Etkileri

Kişi başına düşen milli gelir (Per Capita Income), sosyo-ekonomik yaşamı doğrudan etkiler. PCI düşerse ekonomik konfor da düşer. Sosyalleşmenin temelinde ekonomik yeterlilik yer alır. Ekonomik yeterliliğin bulunması, ülke vatandaşlarının sosyal ilişkilerini de olumlu etkiler.

Kişi Başına Düşen Milli Gelirin Yaşam Standardı Üzerindeki Etkisi

Yüksek kişi başına düşen milli gelir, genellikle yüksek yaşam standardı ve gelişmiş refah seviyeleri ile ilişkilendirilir. Kişi başına düşen milli gelirin artması, yaşam standartlarını şu doğrultuda etkiler:

Artan gelir, lükse eğilimi artırır.
Gelirin artması, bireyin konfor seviyesini olumlu etkiler.
Yeterli gelire sahip olmak, beslenme alışkanlıklarını destekleyerek sağlıklı yaşama kapıları aralar.
Gelirin artması, yatırım ve üretim eğilimini de artırır. Artan yatırım eğilimi, önce mikro, ardından makro bazda ekonomik gelişmeyi destekler.

Kişi Başına Düşen Milli Gelir ve Gelir Dağılımı Arasındaki İlişki

Kişi başına düşen milli gelirin artması, ekonomide gelir dağılımı adaletinin de arttığı anlamına gelmez. Gelir dağılımda adalet, gini katsayısı ile ölçülür. Bu katsayı, farklı gelir grupları arasındaki fert gelirlerinin dağılımını gösterir. Gini katsayısı, 0 ile 1 arasında değer alır. Gini katsayısının sıfıra yaklaşması gelir dağılımda adaletin arttığını gösterirken bire yaklaşması, gelir dağılımı adaletsizliğinin arttığını gösterir. Türkiye gelir dağılımı istatistikleri, 2023 gini katsayısının 0,433 olarak tahmin edildiğini açıklar.

Kişi Başına Düşen Milli Gelirin Eğitim ve Sağlık Üzerindeki Etkileri

Yüksek milli gelire sahip ülkelerde eğitim ve sağlık hizmetleri genellikle daha erişilebilir ve kaliteli olur. Sağlık hizmetlerine erişilebilirliğin artması, bireylerin hem fiziksel hem de mental sağlıklarını olumlu etkiler.

Kişi Başına Düşen Milli Gelirin Uluslararası Karşılaştırmaları

IMF’nin Nisan 2024’te yayınladığı Dünya Ekonomik Görünümü (World Ecconomic Outlook) Raporuna göre, Türkiye’nin 2023 kişi başına düşen Gayrisafi Yurt İçi Hasılası (GSYİH) 12 bin 849 Amerikan doları oldu. Türkiye, 12 bin 849 dolar ile dünya sıralamasında 72’de yer buldu. Listenin ilk on sırasında şu ülkeler yer aldı:

Lüksemburg: 129.810
İrlanda: 104.272
İsviçre: 100.413
Norveç: 87.739
Singapur: 84.734
Amerika: 81.632
İzlanda: 79.998
Katar: 78.696
Macao: 69.080
Danimarka: 68.300

Kişi Başına Düşen Milli Gelire Göre En Zengin ve En Fakir Ülkeler

Kişi başına düşen milli gelire göre dünyanın en zengin ülkeleri arasında Lüksemburg, Hollanda, İzlanda gibi ülkeler yer alır. En zengin ülkeler listesinde yer alan ülkelerin ekonomi kaynakları değişkenlik gösterir. Nüfusu neredeyse 700.000’i bile bulmayan görece küçük bir ülke olan Lüksemburg, kişi başına düşen milli gelirin en yüksek olduğu ülke olarak bilinir. Lüksemburg’da ekonominin kaynakları arasında bankacılık, taşımacılık, çelik endüstrisi gibi sektörler yer alır.

Hollanda, ekonomisi tarıma dayanan ülkeler arasında yer alır. Tarımın “az gelişmiş ülkeler” için bir geçim kaynağı olduğu düşüncesi, Hollanda ile çürütülebilir. Dünyaca ünlü rüzgar değirmenleri, lale tarlaları ve tarihi kentleri de Hollanda’yı cezbedici kılarken ekonomisini destekler.

En zengin ülkeler arasında yer alan İzlanda, jeotermal enerji kaynaklarını etkin bir şekilde kullanarak enerji ihtiyacının neredeyse tamamını yenilenebilir enerji kaynaklarıyla karşılar. Turizm açısından ilk akla gelen unsur olan kuzey ışıkları, ülkenin gelir kaynakları arasında yer alır.

Kişi başına düşen milli gelir açısından dünyanın en fakir ülkelerine Güney Sudan örnek verilebilir. Kişi başına düşen GSYİH, Güney Sudan’da 455 dolardır. Ülkedeki yönetim boşlukları, iç çatışmalar, şiddet, ekonomik politikaların geliştirilmesini ve uygulanmasını zorlaştırmıştır. Burundi ise 325 dolar ile Dünya’nın en fakir ülkesi olarak açıklanmıştır.

Kişi Başına Düşen Milli Gelir ve Kalkınma Endeksleri

İnsani Gelişim Endeksi (İGE), ülkenin kazanımlarını sağlık, eğitim ve gelir gibi insani gelişmenin 3 temel alanında ölçer. İnsanların yaşam standartları özellikle de çocuk hakları açısından İGE bir ölçüt teşkil eder. İGE, kişi başına düşen milli gelir ve ekonomik büyüme hızı gibi ölçülere alternatif olarak sunulur. Kişi başına düşen milli gelirin artması, kalkınma endekslerini olumlu yönde etkileyebilir.

Kişi Başına Düşen Milli Gelirin Tarihsel Gelişimleri

Türkiye, 2003 yılında 4 bin 685 dolar olan kişi başına düşen milli geliri, 2003 yılında 13.110 dolara yükseltti. IMF verileri incelendiğinde, 2003 yılı Türkiye kişi başına düşen milli geliri, Bulgaristan ve Romanya’nın iki katından biraz fazlaydı. Romanya’nın 2002 verisi ise 8 bin 409 dolardı. 2023 verileri incelendiğinde şu sonuçlar ortaya çıktı:

4 bin 685 olan Türkiye verileri 13.110 dolar oldu.
8 bin 409 dolar olan Bulgaristan verileri 16 bin 87 dolar oldu.
2 bin 672 dolar olan Romanya verileri ise 18 bin 413 dolar oldu.

Türkiye’de Kişi Başına Düşen Milli Gelirin Tarihsel Gelişimi

2013 yılında Türkiye’de kişi başına düşen GSYİH 12 bin 489 dolardı. 2013 yılında 66. sırada olan Türkiye, 10 senede 6 sıra gerileyerek 72. Sırada yer aldı. 2013’te dünya ortalaması 10.935 dolar iken 2023 yılında dünya ortalaması 13.359 dolar oldu. 2013 yılında dünya ortalamasının 1.554 dolar üstünde olan Türkiye, 2023 yılında 510 dolar gerisine düştü.

Dünya Genelinde Kişi Başına Düşen Milli Gelirin Tarihsel Gelişimi

Dünya genelinde kişi başına düşen milli gelirin tarihsel değişimi için 2013-2023 yılı karşılaştırması yapılabilir. 2013 yılında 10.935 olan dünya geneli kişi başına düşen milli gelir, 2023 yılında 13.359 olarak açıklandı. 2013 yılında dünya ortalamasının üstünde olan Türkiye, 2023 yılında dünya ortalamasının gerisine düştü.

Kaynaklar:World Ecconomic Outlook, IMF Gelir Dağılımı İstatistikleri, 2023